Türkiye 2001 krizinden sonra kamu maliyesine çeki düzen vermek için ciddi adımlar attı. IMF'nin de desteğiyle! Faiz dışı fazlayı ekonomik beklentilerin göbeğine monte etti. Yıllarca milli gelirin yüzde 6.5'ine denk gelmesi için çaba sarfedildi. Maliye politikalarındaki sıkılaştırma Türkiye'nin notu dahil krizde ayakta kalmasında en önemli nedenlerindendi.
2011'de ise Türkiye ekonomisi yeni bir çapayla tanışacak. Mali kural... Devlet Bakanı Ali Babacan başkanlığında ekonomi yönetimi 2011 itibariyle tanışılacak mali kuralla ilgili olarak bilgilendirme toplantıları yapıyor. Bankacı, ekonomist köşe yazarları, sivil toplum örgütleri ve bugün de gazetelerin ekonomi birimleriyle...
Toplantıdan önce dikkatimi çeken bir çalışmayı sizlerle paylaşayım dedim. Merkez Bankası Danışmanı Zafer Yükseler 'Örtülü Mali Kuraldan Açık Mali Kurala Geçiş' adlı 15 sayfalık makalesinde hem dünyayı hem de Türkiye'de yapılmak isteneni anlatmış.
Yükseler, 81 ülkenin mali kural uyguladığına dikkat çekiyor. Mali kurala geçişte amaç, bütçede harcamaları dolayısıyla açıkları daraltmak, uzun dönemli maliye politikalarına geçiş sağlamak olarak özetlemiş Yükseler.
Peki niye geçmiş bu ülkeler?
Refah devletine geçişle birlikte sosyal harcamalardaki artış. Buna bağlı olarak yüksek borç geri ödemeleri ve bütçe açıkları.
Politikacıların oy maksimizasyonu için harcamaları.
Anayasal iktisadın önem kazanması.
Politikacıların alacakları kararları şeffaflaşması.
'Mali Kural'ın 4 farklı uygulama şekli var. Altın kural ya da denk bütçe denilen yöntemde yatırım harcamalarını toplam harcamalardan çıkarıp kalan harcamalarla gelirlerin denk olmasına bakılıyor. Borç kuralında ise brüt veya net borç üzerinden sınır getiriliyor. Harcama kuralı; adı üzerinde harcamaların sınırlanırken gelir kuralında genel vergi yüküne tavan getiriliyor ve gelir artışları için adımlar atılıyor.
Peki Türkiye? Türkiye Orta Vadeli Programı'nda formülü açıkladı. Aşağıda buna ilişkin karmaşık görünen formüle ilişkin açıklama var.
Bütçedeki performansı ile dünyanın birçok ülkesinden (başta Yunanistan olmak üzere) kıyaslanamayacak kadar iyi durumda olan Türkiye için Mali Kural dünyaya verilecek olumlu bir mesaj.
Üstelik dünyanın da kabul ettiği bir çapayı uygulamak ve önemli bir taahhüt altına girmek yatırımcılara önemli mesajlar içereceği aşikar. Ancak bu işe kafa yoran bazı uzmanlarla görüşüp yazılanları okuyunca Mali Kural'ın olumlu tarafları yanında riskleri olabilir mi soruları belirdi.
Soruların ilki, ya maliye politikalarındaki gevşeme olur şeffaflık kaybolursa? Yükseler'in de makalesinde dediği gibi; seçim, kriz ve biten IMF anlaşması maliye politikalarında bir gevşeme yarattı.
Bütçenin şeffaflığı da zaman zaman tartışmalara konu oluyor. O zaman da mali kuralda formül değil uygulamanın şeffaflığı ve uygulama daha önemli.
İkincisi, oluşturulacak izleme kurulu... Mali kural için bir maliye politikaları kurulunun oluşturulması gerekiyor. Yani bu işleri izleyecek akil adımlar... Aldığımız duyumlara göre bu işi savunanlar bile kurulun oluşumu konusunda kamplara ayrılmış durumda... Bazı ekonomist ve kuruluşlar, Maliye Politikaları Kurulu'nun BDDK, SPK gibi özerk olmasının faydalı olacağına inanıyor. Bazıları ise hükümete bağlı, mesela maliyeden, hazineden oluşturulacak bürokratlarla bu işe soyunma peşinde. Sanırım hükümet de ikinci fikre daha yakındır. Babacan 'Benden duymadığınız sürece IMF haberlerine itibar etmeyin' dedi. Ama fikir jimnastiğine engel yok. Acaba mali kural kurulunun oluşumu IMF ile uzlaşılamayan konulardan biri mi?
Bir de mali kuralın nerede tanımlanacağı konusu var. Yasa ya da daha alt bir düzenleme mi yoksa Anayasa'da mı? IMF ile bu konu masada mı bilemem ama yeni Anayasa tartışmalarının tekrar alevlendiği şu günlerde bakarsınız araya bu da sıkıştırılır.
Son olarak hedef deyince benim aklıma enflasyon hedeflemesi geliyor. 2006'da açık enflasyon hedeflemesine geçip tüketici fiyat endeksini (TÜFE) resmi hedef olarak açıkladığımızda 3 yıl hedefin yanına bile yaklaşamadık. Bir tek geçen yıl o da krizin iç talebi frenlemesiyle fiyatların düşmesi sayesinde hedefi tutturabildik. Mali Kural'da da benzer bir sıkıntı olur mu? Tartışması size kalmış.
