Norveç'te Zoraki Pozitif Ayrımcılık

OSLO - Arni Hole, 2002 yılında ülkenin Sanayi ve Ticaret Bakanı Ansgar Gabrielsen tüm şirketlerin yönetim kurulunun yüzde 40'ının kadınlardan oluşmasını zorunlu kılan bir yasa tasarısı getirdiğinde, Norveç iş dünyasının girdiği şok dalgasını hatırlıyor. Eşitlik Bakanlığı Genel Müdürü Hole, "Resmen çığlık attılar. Bu onlar için tam şok tedavisiydi" diyor. Kadınların yüzde 80'inin çalıştığı ve hükümetteki bakanların yarısının kadın olduğu bu son derece eşitlikçi toplumda bile bu fikir radikal bulundu. Amacı için olmasa bile en azından uygulamanın gerektireceği büyük değişim yüzünden. 2002'de Norveçli kadınlar özel sektördeki yönetim kurulu üyelerinin yüzde 7'sinden azını oluşturuyordu. Kadın yönetim kurulu başkanları toplamın yüzde 5'inin altındaydı. Aylarca süren ateşli tartışmaların ardından yasa, çoğunluk oyuyla meclisten çıktı. Kamu şirketlerinin 2006'ya, halka açık özel sektör şirketlerinin ise 2008'e kadar yönetim kurullarını yasaya uygun hale getirmesi gerekiyordu. Önde gelen işadamları 2003 yılında çıkan bu yasanın politik bir oyun olduğunu ve nüfusu sadece 4,8 milyon olan Norveç'in bu kotayı dolduracak kadar deneyimli işkadınlarına sahip olmadığını öne sürdü. Ekonomi gazetesi Dagens Naeringsliv'e konuşan bir yazılım şirketinin başkanı, şirketlerin sırf bu şartı yerine getirmek için "eskort kızlar" kiralamak zorunda kalacağını söyledi. Yaklaşık sekiz sene sonra, bu yasadan etkilenen 400 kadar şirkette kadın yöneticilerin oranı yüzde 40'ın üzerinde. En büyük 65 özel şirketin yönetim kurulu üyelerinin yüzde 25'inden fazlası kadınlardan oluşuyor. Çoğu feministe göre bu, kadın-erkek eşitliği önündeki en güçlü engellerden birinin kaldırılmasına yönelik bugüne kadar atılmış en cesur adım. İspanya ve Hollanda da benzer yasalar çıkardı. Şirketlerin 2015'e kadar yasanın gereklerini yapmaları gerekiyor. Fransız Senatosu yakın zamanda, kadın kotasının 2016'ya kadar aşamalı olarak yürürlüğe girmesi için yeni bir yasayı tartışmaya başlayacak. Belçika, İngiltere, Almanya ve İsveç de benzer yasal düzenlemeler planlıyor. Ancak araştırmacılar bazı huzursuz edici bilgilerle boğuşmaktalar. Norveç'teki yönetim kurulu koltuklarını kadınlarla doldurmak henüz ne yönetim kurullarının profesyonel kalitesini, ne de şirket performansını artırdı. Michigan Üniversitesi tarafından pek ses getirmeyen bir araştırma, ilk etkilerin eksi yönde olduğunu ileri sürüyor. Kadın yöneticilerin sayısının 6 katına çıkması da kadın yönetim kurulu başkanlarının sayısında henüz bir artış sağlamadı. Geçtiğimiz 50 yıl içinde kadınlar politika ve toplumdaki yerlerini güçlendirdiler. Bununla birlikte, 21'inci yüzyılın ilk 10 yılını geride bırakırken, kadınların kurumsal gücü hâlâ az. Oysa pek çok ülkede kadınlar iş gücünün yarısından fazlasını temsil ediyor. Avrupa Profesyonel Kadın Ağı'na göre, 2008 yılında Avrupa Birliği'ndeki en büyük 300 şirketin yönetim kurulu üyelerinin yüzde 9,7'si kadınlardan meydana geliyordu. 2004 yılında bu oran yüzde 8'di. ABD'de en büyük 500 şirketin yönetim kurulunun kabaca yüzde 15'ini kadınlar oluşturuyor. Asya'daki şirketlerde kadın yöneticilerin sayısı çok az. Kadınlar Çin'de ve Hindistan'da yönetim kurulu üyeliklerinin yüzde 5'ini, Japonya'da da sadece yüzde 1,4'ünü dolduruyor. Geleneksel eğilimlerin yok edilmesi kolay değil. Oslo merkezli uluslararası bir telekomünikasyon şirketi olan Telenor'un İletişimden Sorumlu Başkan Yardımcı Hilde Tonne, "Kariyer basamakları ne kadar dikse, 'homojen' olmayan yöneticiler seçme konusundaki risk algısı da o kadar fazla oluyor. Yükseldikçe çeşitlilik zorlaşıyor" diyor. Norveç hükümeti kota için ilk yasal adımı attığında, yönetim kurulundaki kadınların sayısı on yıldır yılda yüzde 1 oranında artıyordu. "Yüzde 40'a ulaşmak 200 yıl alacaktı" diyor Hole. Kota, Norveç iş dünyasına "daha fazla toplumsal eşitlik ve rekabet sağlamamın bir yolu" şeklinde pazarlandı: "Hangi cinsiyetten olursa olsun, en iyi kişileri işe alarak kar elde edersiniz" dendi. Bazıları kadın dostu Norveç'te bile, kadınların hâlâ liderlik pozisyonları için mücadele etmediğini söylüyor. 2003 yılında ülkenin en büyük iş lobisi Norveç Şirketler Federasyonu'nun kadın liderler bulma çabasına destek olan Danimarkalı Ekonomist Benja Stig- Fagerland, "Güç size bahşedilen bir şey değildir. Kendi çabalarınızla almanız gereken bir şeydir" diyor ve ekliyor: "Bir kadının becerilerini abartarak pazarladığını görmedim." Bazıları toplumsal eşitliğin deneyimin önüne geçmesinden endişe ediyor. Profesyonel bir yatırımcı olan Ruilf Rustad, "Yönetim kurulunun yüzde 30 veya 40'ını birdenbire deneyimsiz kişilerle doldurursanız, yeni üyelerin manipüle edilmesi kolay olur. Bu, sadece sağduyuyla ilgili bir şey" diyor. Başlarda uygulamaya kuşkuyla yaklaşan Tonne, uzun süreli etkilerin kısa vadede ortaya çıkan dezavantajları bastıracağını düşünüyor. "Bin yıldır kadınları dışarıda bırakıyoruz. Yani zaten kotamız vardı ama bunlar erkekler içindi" diyor Tonne.