Can Kurtaran Afet Atlası

İNTERNET TEKNOLOJİSİ USAME bin Ladin'i bulabilir mi? Nereye bakmaları gerektiği konusunda her Pakistanlı'nın yetkililere isimsiz bir mesaj atabildiğini düşünün. Ve her önerilen yerin haritada gösterilebildiğini. Bu noktalar belki geniş bir alana dağılmış ve doğru bilgilerle yanlış olanlar birbirine girmiş olabilir. Ancak bir gün bu noktalar, tesadüf ihtimalini aşacak şekilde, büyük bir köyde yoğunlaşabilir. Ve askeri birlikler harekete geçer. Herkesin ihbarda bulunabildiği bu haritalama sistemi artık dünyayı sarıyor. Bugüne kadar çok yetersiz bilgilerle görev yerlerine intikal ettirilen yardım kuruluşu görevlileri ve askerlere internet ansiklopedisi Wikipedia devrim niteliğinde bir hizmet sunuyor. Bu devrimin arkasındaki en önemli güçlerden biri Kenya kökenli küçük bir kuruluş. Haiti ve Şili depremlerinin kahramanı haline gelen Ushahidi adlı bu kuruluşun herkese anlatacağı çok şey var. Ne hakkında mı? İnsani yardımın geleceği, teknolojik yenilik ve gerçek diye nitelendirdiğimiz olgunun doğası hakkında. Kenya'daki tartışmalı 2007 seçimlerinin ardından şiddet olayları patlak vermişti. Kenya'nın önemli avukat ve blogcularından Ory Okolloh, Güney Afrika'da yaşamakla birlikte oy kullanmak ve seçimleri gözlemlemek için ülkesine gelmişti. Fakat tehditler alınca Güney Afrika'ya geri döndü. Ve insanların şiddet olaylarını ve başka haksızlıkları isim vermeden ihbar etmelerine imkân tanıyan haritalı bir internet aracı hakkındaki fikrini sanal âleme iletti. Teknoloji kurtları onun mesajını gördü ve birkaç gün içinde Ushahidi Web platformunu oluşturdular. İsyanlar, zorda kalan mülteciler, tecavüzler ve ölümler hakkındaki kullanıcı çıkışlı cep telefonu haberlerini toplayan web platformu, ihbarcıların bildirdiği konumlardan yararlanarak olay yerini bir haritada nokta nokta gösteriyordu. Bu yolla herhangi bir muhabir veya seçim gözlemcisinin yapabileceğinden çok daha fazla tanık ifadesi derleyebildi. Svahili dilinde "ushahidi" tanık ifadesi anlamına geliyor Haiti depremi olduğunda da Ushahidi işbaşındaydı. Radyodan acil SMS mesaj hattının duyurusu yapıldı ve bu yolla çaresiz depremzedelerden binlerce mesaj alındı. Mesajlar Haitili ve Amerikalılardan oluşan karma bir ekip tarafından tercüme edilerek bir "kriz haritası" üstüne yerleştirildi. Boston'ın dışındaki Fletcher Hukuk ve Diplomasi Fakültesi'nde kurulan bir kriz merkezinde üslenen Ushahidi gönüllüleri, Haiti'deki ABD Sahil Güvenlik güçleriyle anlık ileti alışverişi yaparak onları enkaz altında arama yapmaları gereken yerler konusunda yönlendirdiler. Şili depreminde de Ushahidi devredeydi. Aslında bu modelin birçok açığı var. Örneğin, insanlar yalan söylüyor, adresi yanlış biliyor veya şartları abartıyor olabilirler. Fakat gelen veriler arttıkça ortaya genel bir tablo çıkıyor ve kriz haritaları gerçeğe daha çok yaklaşıyor. Tufan denizden kaç kilometre içeride can aldı? Tecavüz olayları geniş bir alana mı yayılıyor, yoksa askeri kışlaların yakınında mı yoğunlaşıyor? Ushahidi, yardım kuruluşlarının faaliyetlerinde yeni bir yöntemin müjdecisi. Eski yöntemde, yabancı muhabir ve yardım kuruluşları bölgeye akın eder, afetle ilgili haberleri iletir ve elde ne veri varsa, yardımları ona göre dağıtırlardı. Yeni yöntemdeyse bizzat afetzedelerden yerinde bilgi alınıyor; dünyanın dört bucağından gönüllüler kendiliğinden organize olarak gelen mesajları tercüme ediyor ve yardımların koordine edilmesine yardımcı oluyor. Yardım kuruluşları bu bilgilerden yararlanarak yardımları hedefe yönlendiriyor. Aynı zamanda Ushahidi teknolojik yenilikte farklı bir cephenin doğuşunu haber veriyor. Bugüne kadar yeniliklerin merkezi, üniversiteleri, finansörleri, danışmanları, göçmenleri ve patentleriyle Silikon Vadisi'ydi. Oysa Ushahidi başka bir dünyadan geliyor. Bu dünyada girişimcilik çetin şartlardan besleniyor. Girişimciler yeni ve gelişmiş malları satmanın değil, daha az kaynakla daha çok şey yapmanın yollarını arıyorlar. Ushahidi kriz şartlarında doğduğu için kimse bunun patentini alıp tekelleşme yoluna gitmedi. Yoksul Kenya'da birçokları bilgisayardan mahrum olduğu için sistem cep telefonlarına dayandırıldı. Arkasında bir sermaye desteği olmadığı için de açık kaynak yazılımlarından yararlanıldı. Bu sayede başkaları da onu yeni projelere rahatça uyarlayabildi. Örneğin, Hindistan'da seçimleri gözlemlemek; Afrika'da ilaç kıtlıklarını haber vermek; Ortadoğu'da savaşa bağlı şiddet olayları hakkında bilgi toplamak; Washington'da, Washington Post gazetesinin işbirliğiyle kurulan bir internet sitesinde kapanan yolları ve uygun kar temizleme araçlarının yerini göstermek için Ushahidi'den yararlanıldı. Ushahidi her yeni uygulamayla birlikte trajediye tanık olmanın anlamını sessizce değiştiriyor. Bu iş çok uzun bir süredir olayları yerinde gözlemleyen gazetecilerin, Anne Frank gibi kurbanyazarların ve son olarak da tarihçilerin elindeydi. Oysa bugünün hız çağında tanıklıklar da anlık gelişmelere bağlanıyor. Toplanan ve derlenen tanıklıklardan ortalama ve yeterli bir "gerçeklik" doğuyor. Fletcher'da Ushahidi kriz haritalama operasyonlarını yöneten öğrenci Patrick Meier, "Bilginin doğru veya yanlış olduğu düşüncesi artık geride kalıyor" diyor. Karanlığa gömülmeden önce her bireyin, "Buradaydım ve şunlar oldu" diye ilan etme şansı olsaydı acaba tarih nasıl yazılırdı?