Michelangelo'nun Tahtını Sallayan Ressam

ROMA - Michelangelo'nun İtalyan sanatçıları sıralamasındaki 500 yıllık gayrı resmi birinciliği sona eriyor. En azından komik bir ölçüte göre bu böyle. 1571 ile 1610 yılları arasında yaşayan ressam Caravaggio, oldukça fırtınalı geçen hayatında, resim yapmaya her nasılsa zaman bulabilmiş. Ressam birçok kavgaya karıştı, kadın ve erkeklerin peşinden koşturdu, bir kişiyi kasığından bıçaklayarak öldürdü ve kendisini öldürmek isteyen polislerden kaçtı. Bir keresinde düşmanlarından birisi, ressamın yüzünü tanınmaz hale getirdi. İşte bu ressam, Michelangelo'yu tahtından indiriyor. Bu yargıya varan kişi, Toronto Üniversitesi'nden sanat tarihçisi Philip Sohm. Sohm bu iki ressam hakkında son 50 yılda çıkan kitap, katalog ve bilimsel çalışmaların sayısını araştırdı. Sonuçta Caravaggio'nun düşe kalka da olsa istikrarlı biçimde ilerleyip Michelangelo'yu geçtiğini buldu. Sohm bu iddiayı kanıtlayacak listeler yaptı. Liste konusu bir yana, Sohm önemli bir şeyi dile getiriyor. Onun "Caravaggio modası" dediği süreç, bazı değişikliklere işaret ediyor. Artık sanat tarihi doktorası yapan öğrenciler, Michelangelo'yla ilgili yeni fikirler getiriyor. Ayrıca Michelangelo'nun temsil ettiği klasik sanat geleneği, eğitimli insanlar dâhil birçok kişiye giderek daha anlamsız geliyor. Michelangelo mükemmel kaslı erkekleri, lanetlenmişleri cehenneme sürüklerken veya damarlı mermer bloklarından dışarı çıkmaya çalışırken tasvir etti. Bunlar artık yücelik hakkındaki soyut ve modası geçmiş bir anlayışın ürünü olarak görülüyor. Oysa gösterişten uzak çağdaş anlayışı temsil eden Caravaggio'nun sanatı, insanlara daha yakın geliyor. Caravaggio ceylan gözlü, iri dudaklı ve dağınık saçlı tombul oğlan çocukları çizdi. Bunlar cennetten inmiş gibi değil de yataktan fırlamış gibi görünüyor. Figürler, belirsizliklerle dolu gölgeli yüzeylere katı bir geometri anlayışı içinde yerleştirilmiştir. Koyu gölgelerin içinde, gizemli bir ışık sayesinde seçilebilen bu modeller, sokaktaki sıradan insanlara benzer. 17'nci yüzyıl başlarında Roma'daki sanat ortamı, aşırı şatafat düşkünü Geç Maniyerizm akımının egemenliğindeydi. Caravaggio'nun Meryem'in evinin eşiğinde resmettiği, yalın ayaklı ve kirli hacılar bu ortamda hor görüldü. En asil ruhlu Fransız ressamı olan Nicolas Poussin, onun resim sanatını "mahvettiğini" söylüyordu. Ama Caravaggio hac için Roma'ya gelen kir pas içindeki çıplak ayaklı hacıları çok iyi tanıyordu. Neyse ki ressamın zengin ve nüfuzlu müşterileri de vardı. Caravaggio 1610'da, 38 yaşındayken Roma'nın kuzeyindeki Porto Ercole sahilinde hummadan öldü. Ölümünün hemen ardından, sanatını geçici bir moda olarak gören eleştirmenler tarafından bir kenara atıldı ve yüzyıllarca görmezden gelindi. Onun yeniden doğuşu, modern zamanlarda gerçekleşti. Yüz yıl önce Lionello Venturi, Roger Fry ve Roberto Longhi gibi isimler Caravaggio'yu tekrar gündeme getirdi. O zamanlar Bernard Berenson gibi sanat uzmanları onun eserlerini hâlâ küçümsüyordu. Sohm geçen ay College Art Derneği'nin Chicago'da düzenlediği söyleşide bulgularını açıkladı. Sohm, ölçüt olarak turizm gelirlerinden veya sergilere katılan ziyaretçi sayısından çok, yayınlanan çalışmaları esas aldı. Onun sunduğu kanıtlar, akademisyenlerin ve İtalya'daki havaalanlarında satılan atkıları görenlerin zaten bildiği şeyler. Caravaggio'nun "Baküs" ve "Goliath" tablolarından alınan motifler, atkıları süslüyor. Bunlar, üzerinde Michelangelo'nun "Davut" figürü olan bardaklar ile Sistin Şapeli'nin tavanındaki "Adem" figürünün olduğu bardak altlıkları kadar çok talep görüyor. Venturi 1925'de, "Eski sanatı ancak kendi sanatımıza katınca anlayabiliriz" demişti. Caravaggio'dan geriye eskiz çalışmaları, mektuplar, vasiyet veya miras kalmadı. Yalnızca vukuatları nedeniyle polis ve mahkeme kayıtlarında adı geçiyor. Bu yüzden, bizim için bilinmezliklerle dolu. 1970'lerde cinsiyet çalışmaları yürüten akademisyenler Caravaggio'nun eşcinsel olduğunu iddia etti. Oysa eşcinsel olduğunu gösteren bir belge yok. Popüler roman yazarları ve film yapımcıları, doğal olarak onun hayatına ilgi duyuyor. Bu ünü paraya çevirmek için fırsat kaçırmayan organizatörler, "Caravaggio-Bacon" veya "Caravaggio- Rembrandt" gibi sergiler düzenliyor. Yeni keşfedilmiş Caravaggio piyasayı her sene şaşırtıyor. Roma'daki Quirinale Galerisi, Caravaggio'yla ilgili yeni bir retrospektif sergi düzenledi. İki düzine kadar resimden oluşan sergi, 13 Hazirana kadar sürecek. Birinci sınıf eserler, spot ışıklarıyla aydınlatılan loş odalarda komik biçimde sergileniyor. Oysa ressamın sanatında yeterince melodram var. Yine de, resimler muhteşem. Sergi büyük kalabalıkların hücumuna uğradı. Geçenlerde Caravaggio'nun San Luigi dei Francesi Kilisesi ve Santa Maria del Popolo Bazilikası'nda bulunan eserleri, kalabalık turist gruplarınca ziyaret edildi. Belki sadece rastlantıdır, ama aynı gün Michelangelo'nun Santa Maria sopra Minerva Kilisesi'ndeki eseri için kimse sırada beklemiyordu.