Tibet'in Çilesi Bitmiyor

Gyantse, Tibet - Arazinin üzerindeki beyaz kale, altın renkli kanola tohumlarıyla kaplı bir düzlükte, zayıf ama yine de heybetli biçimde belli belirsiz görünmekteydi. Burada 1904'te çıkan bir savaş, Tibet'in tarihinin akışını değiştirdi. General Sir Francis E. Younghusband komutasındaki İngiliz kuvvetleri, kaleyi ele geçirip başkent Lhasa'ya ilerledi. Böylece İngilizler, Tibet'e giren ve lamalara verilen ticari ayrıcalıklarla mücadele eden ilk Batılı güç oldu. Kanlı İngiliz istilası Pekin'deki Qing (Mançu) hanedanının hükümdarlarına Tibet'e derebeylik muamelesi yapmak yerine, onu kontrol altına almaları gerektiğini fark ettirdi. Böylelikle 1910 yılında, İngilizlerin geri çekilmesinden çok sonra, 2 bin kadar Çinli asker Lhasa'yı işgal etti. İşgal 1913'te, Qing hanedanının çökmesinin ardından sonra erdi. Bu, çoğu Tibetliye göre modern Tibet'in temelini oluşturan bir bağımsızlık dönemini de beraberinde getirdi. Çin Komünist Partisi, Tibet'i 1951 yılında ele geçirdi. Çinliler Tibet'in, Çin'in "devredilemez" bir parçası olduğu konusunda ısrar ediyor ve 1904'teki istilayı, emperyalist güçlerin Çin'i parçalamaya çalışmakla geçen uzun tarihinde yeni bir sayfa olarak görüyor. Gyantse'yle ilgili bu Komünist söylemde, Tibetliler Qing hanedanı sırasında yabancı güçler tarafından mağdur edilen Çinlilere benzetiliyor. Kısa bir süre önce düzenlenen resmi bir ziyarette yabancı gazetecilere eşlik eden uluslar arası ilişkiler bürosundan Dechu adlı Tibetli bir kadın, "Yerel halk, oradaki İngilizlere direndi. Büyük bir direniş sergilediler ve bu yüzden oraya 'Kahramanların Şehri' deniyor" dedi. 1990'ların sonunda İngilizler Hong Kong'u Çin'e devredince, Çin hükümeti istila temasını vurgulamak için bir propaganda kampanyası başlattı. 1904'teki İngiliz istilasını anlatan "Kızıl Nehir Vadisi" isimli film, 1977'de gösterime girdi. Film büyük yankı uyandırdı ve devlet memurlarının ve okul çağındaki çocukların da filmi izlemesi istendi. Columbia Üniversitesi'nden Tibet uzmanı Robert Barnett, 1990'larla ilgili "Aynı konuyu ve aynı dönemi işleyen bir müzikal, iki tiyatro oyunu, uzun metrajlı bir film ve bir kısa roman gördüm" diyor. Daha önce Tibet edebiyatında Gyanste'nin Kahramanlar Şehri olarak anıldığını görmediğini söylüyor. Bir de kalenin içindeki müze var. Müzedeki İngilizce bir tabelanın üzerinde, "İngiliz Karşıtı Anma Salonu" yazıyor. Peki, 1904'te ne oldu? Tibetliler önceki savaşlarda 900 kadar askerini kaybettikten sonra, Tibetçede dzong ya da jong adı verilen Gyantse'deki kalede nihai pozisyonlarını aldılar. Teslim olmak için son gün olan 5 Temmuz'u kaçırdıktan sonra, İngilizler saldırıya geçti. Peter Hopkirk tarafından Batılıların Tibet'e girme çabaları üzerine yazılan "Dünyanın Çatısındaki İstilacılar"a göre Jongun teslim olması, Tibetlilerin moralini alt üst etti. " Büyük kale bir istilacının eline geçerse, daha fazla direnmenin anlamsız olacağı şeklinde batıl bir inanç vardı" yazıyor kitapta. İngilizler vakit kaybetmeden Lhasa'ya ulaştı. İki ay sonra, Lhasa'dan ayrılmadan bir gece önce, Albay Younghusband bir dağa çıkarak antik şehre tepeden baktı. Burada yaşadığı ruhsal deneyim, onu World Congress of Faith isimli dini bir hareketi başlatmaya itti. "Hindistan ve Tibet" isimli bir hatıratında, "Bu anlık coşku büyüdü, büyüdü ve yoğunluğuyla aklımı başımdan aldı" diye yazdı Younghusband. "Bir daha kötü bir şey yapmayı düşünemez ya da herhangi biriyle düşman olamazdım. Tüm doğa ve insanlık, pembe bir ışığa bürünmüştü. Gelecek anlamını yitirmiş ama neşeli ve parlak görünüyordu" dedi.