Avrupa'nın Kömür Kasabaları Yok Oluyor

OROSZLANY, Macaristan - Macaristan'ın kömür yakıtlı son termik santralinin yöneticilerinin, santrali besleyen kömür madenini kapatacaklarını ve bu yılın sonunda da tüm tesisi sökmeye başlayacaklarını açıklaması, meydanında üç madenci heykelinin bulunduğu bu sanayi kasabasını şoke etti. Devlete ait Vertesi Termik Santrali'yle tesisin kömür madeninin, devletin her yıl verdiği 30 milyon dolarlık yardımla ayakta durduğu iyi biliniyordu. Ancak 30 bin Oroszlany sakininden 20 bini kömürle ilgili sektörlerde çalışıyor. Kasabanın en büyük vergi kaynaklarından biri olan santral ayrıca bölgedeki 5 bin konutu, mağazaları ve fabrikaları ısıtıyor. Oroszlany Belediye Başkanı Gabor Rajnai, "Eskimiş kömür teknolojisinin burada bir geleceğinin olmadığını biliyoruz ama başka bir seçenek bulamadık. Şimdi herkes kışın nasıl ısınacağını düşünüyor" diyor. Kasabaya yeni bir ısınma kaynağı bulana dek zaman kazandırmak amacıyla, kömür madeninin kapatılmasını takiben Vertesi santralinin önümüzdeki üç yıl boyunca sınırlı ölçüde çalışmasına izin verilecek. Kıtanın kömüre olan bağımlılığını azaltmaya kararlı Avrupa Komisyonu, etkili ancak çevre kirliliği yaratan bir yakıt olan kömüre uzun zamandır verilen devlet yardımını kesmek için zorlu bir mücadele veriyor. Avrupa Birliği'nin Brüksel merkezli yönetim organı konsey, Mayıs'ta açıklama yaparak kömüre ve kömürle çalışan santrallere yönelik kurtarma ve ekonomik yardımın bu yılın sonundan itibaren yasaklanacağını bildirdi. Bu açıklama Vertesi'nin sonunu hazırladı. Fosil yakıt kaynaklı gaz salınımlarını azaltmaya çalışan ülkelerin çoğu, en büyük salınım kaynağı olan kömürden kurtulmaya çalışıyor. Ancak kömür, Macaristan'dan Almanya'ya kadar birçok yerde geçim kaynağı. AB genelde sektörlere devlet yardımını yasaklasa da, kömür yıllarca bir istisna oluşturdu. Ama küresel ısınmaya yönelik kaygılar ve daha elverişli yenilenebilir enerji kaynaklarının bulunması, bunu değiştirdi. AB 2007'de bir taahhütte bulunarak, 2020'de sera gazı salınımlarını 1990'daki seviyelere göre yüzde 20 azaltacağını açıkladı. Elektriğin yüzde 20'si yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanacak. AB'nin iklim değişimi konusuna bakan yetkilisi Connie Hedegaard, "Madem karbon salınımımızı azaltmak istiyoruz, onca sektör dururken neden kömüre bu ayrıcalıklı muamele yapılsın ki?" diye soruyor. Enerji uzmanlarına göre genelde ucuz bir yakıt olarak bilinen kömür, bu tanıma her zaman uymuyor. Bazı yerlerde daha ucuz yakıtlar mevcut. Ayrıca kömürün yakılmasıyla açığa çıkan kirlilik hesaba katılmıyor. AB'nin karbon salınım ticareti, şirketleri kömür kaynaklı aşırı salınımların bir kısmı için bedel ödemeye etkin biçimde zorluyor. AB'nin amacı, kömürü tamamen iptal etmekten çok, ekonomik olmadığı yerlerde onun yerine daha temiz yakıtlar koymak. Fakat kömür sektörüne verilen yardımları bitirmek zor. 31 Aralık'tan sonrası için önerilen yasağa şiddetle itiraz eden Almanya ve İspanya, ekonomik durgunluk nedeniyle desteklerin bu yıl sonlandırılmasının imkânsız olduğunu savunuyor. AB'nin elektrik üretiminin yüzde 30'u, enerji tüketiminin ise yüzde 17'si kömür kaynaklı. Avrupa, kömür sektörüne verilen desteğini aşamalı olarak bitirmeyi öngören ilk yasayı 2002'de kabul etti. Yardımların tamamen kaldırılacağı son tarih, o günden beri hep ileri atıldı. Fransa ve İtalya gibi ülkeler yardımları hiç kesmedi. Eski madencilere mesleki eğitim vermeye ve maden sahalarını temizlemeye yönelik yardımlar ise yasaklanmadı. Baskılara boyun eğen usanmış AB yetkilileri Temmuz'da, bazı desteklere 2014'e kadar çok sınırlı bir süre uzatımı sağlanacağını açıklarken bir dizi yeni şart getirdi. Örneğin, yardımlar artık "yalnızca tesis kapatma planı çerçevesinde" verilecek. Bu planlar, tesislerin Ocak 2014 itibarıyla tamamen kapatılana dek 15 ayda bir yüzde 33 küçültülmesini gerektirecek. Verilen yardımlar yeni kömür rezervleri geliştirmekte kullanılamayacak. Öneri bu yıl oylanacak. Avrua Komisyonu Sözcüsü Marlene Holzner, "Avrupa'nın çoğu yerinde, çıkarılan kömürün fiyatı rekabet edebilir düzeyde değil, ama sektörde çalışan insan sayısı çok fazla. Bizim düşüncemiz, büyük bir işsizlikten kaçınmak için kömür kullanımını aşamalı olarak bitirme yönünde" diyor. Kömür sektörünün bitişinden sonra istihdam yaratmak isteyen Oroszlany kasabası, küresel durgunluktan önce küçük imalatçıları çekmek için yeni bir endüstri parkı kurdu (General Electric'in burada fabrikası var). Ancak bu girişim henüz çok yeni. Belediye Başkanı Rajnai, "Kömür sektörünün sonsuza dek sürmeyeceğini biliyorduk ama bu kadarı da çok hızlı oldu" diyor. 1990'larda termik santralde 6 bin 500 kişi çalışırken, şimdi bu sayı bin 500. Meslek edindirme kurslarına rağmen, 2009'da işten çıkarılan 800 kişiden 300'ü hâlâ işsiz. Ülkenin elektriğinin yüzde 5'i halen Vertesi'de üretiliyor. Vardiyasına hazırlanan Csaba Fekete, "Madencileri belirsiz bir gelecek bekliyor. Madende 20 yıl çalıştıktan sonra bedeniniz oldukça yıpranıyor ve başka bir iş yapamaz oluyorsunuz" diyor. Madenin kapatılmasına karşı çıkan milletvekili Judit Bertalan, "AB üyesi olsak da buradaki insanlar konuya yerel bir sorun olarak bakıyor" diyor.