Çin Tarzı Yönetim Zambiya'da İsyan Çıkardı

NKANDABBWE, Zambiya - Yüzlerce kömür madencisi kilitli bir kapıya yüklendi. Çinli yöneticilerin anlayamayacağı İngilizce ve Tongo dilinde bağırıyorlardı. İşçiler kapıyı açmaya başlayınca, patronlar tüfeklerini ateşledi ve 13 işçiyi yaraladı. Birçok Afrika ülkesinde olduğu gibi, bu yoksul ancak maden açısından zengin ülkede de ekonomik anlamda Çinlilerin varlığı hissediliyor. Ancak buradaki işçilere karşı tutumları her an patlamaya hazır siyasi bir konu haline gelmiş durumda. Çalışma Bakanı Austin Liato, "Ekonomimiz geçiş döneminde. Bize süt veren bir ineği kaybetmeyi göze alacak durumda değiliz" diyor. Devlet verilerine göre, Çin bu ülkeye son 1 yıl içinde 1,2 milyar dolar yatırdı. Lusaka'da Çin Büyükelçisi Li Qiangmin, yeni inşaatların yaklaşık üçte ikisinin Çin firmalar tarafından yapıldığını söylüyor. 10 işçiden sadece birinin maaşlı çalıştığı 12 milyonluk bu ülkede, Çin firmalarının yarattığı 25 bin kişilik istihdama çok fazla ihtiyaç duyuluyor. Ancak Zambiyalılar, Çinlilerin işçileri sömürebildikleri kadar sömürüp kendi kurallarına göre oynamalarından şikâyetçi. Collum Kömür Madeni'nde silahların konuşmasından sonra bastırılan duygular bir kez daha su yüzüne çıktı. Madende, işçiler sulu bir çamurla kaplı zemine, karanlıkta ve hiç güvenli olmayan tünellerden aşağıya uzun süre yürüyerek iniyor. Günde sadece 4 dolar alıyorlar ve yılın her günü çalışmak zorunda olduklarını söylüyorlar. 21 yaşındaki Boston Sikalamba, "Kirişler destekli değil. Ayrıca bizi kömür tozundan koruyacak maskelerimiz yok" diyor. "Dinamit konulduktan sonra oluşan kömür tozunu içinize çekmekten başka çareniz yok. Çalışmanız ağırlaştığında ise Çinlilerden dayak yiyorsunuz" diye ekliyor. Collum madeni son dokuz yıldır Çinli işadamı Xu Jianxue tarafından işletiliyor. Dört kardeşi de madenin dört bölümünü işletiyor. 62 Çinli formen de dâhil olmak üzere 855 işçi çalıştırıyorlar. İki sendikanın yetkilileri, her yıl Collum Madeni'yle anlaşma imzaladıklarını ve Noel ikramiyesi ya da ulaşım hizmetleri gibi teşvikler konusunda anlaştıklarını belirtiyor. Ancak firma hiçbir zaman sözlerini tutmamış. İşçilerin en fazla itiraz ettiği konu, makine bozulunca veya piyasa da kömür fazlası varsa, günlerce işsiz kalıp maaş alamamaları. Kardeşlerden Xu Jianrui, işçilerin fazla çalıştırıldığını ya da kötü muamele gördüğü suçlamalarını kabul etmiyor. "Kiliseye gitmek zorunda oldukları için her ay dört ya da beş gün tatilleri oluyor" diyor Çince. "Onlar biraz tembel. 10 veya 15 gün çalışıp bir aylık maaş istiyorlar" diye ekliyor. Çatışmadan bu yana Zambiya'nın çalışma müfettişi Noah Siasimuna da tartışmanın içinde yer alıyor. Firmanın, imzaladığı hiçbir iş anlaşmasını kanunun öngördüğü şekilde kendi ofisine getirmediğini belirtiyor. Siasimuna, Çin işletmelerinin diğerlerinden daha kötü olduğunu ima eden her hangi bir düşünceye karşı uyarıda bulunuyor. Liato, "Zambiya da dâhil olmak üzere birçok yerden kötü firma var" diyor. Ancak sendikalar en büyük sıkıntı yaratan işletmelerin Çinli olduğunu söylüyor. Gemstone ve Zambiya Birleşik İşçiler Sendikası Başkanı Sifuniso Nyumbu, Siasimuna'yı yalanlayıp, müfettişin ofisinin onayladığı işçi anlaşmalarını gösterdi. Silahlarını ateşleyen iki formen Xiao Lishan ve Wu Jiuhua konuşmak istemedi. Ama çatışma sırasında orada olmayan Xu, adamlardan birisinin havaya, diğerinin ise yere ateş açtığını, yaralanmalarında seken kurşunlardan olduğunu belirtiyor. Olaylar yerel basında büyük bir nefret uyandırdı. Muhalefet lideri Michael Sata, "masumlarının kanının" "merhametsiz yatırımcılar" tarafından döküldüğünü söyledi. Ateş açan iki görevli, şu anda kefaletle serbest bırakılmış olsalar bile öldürmeye teşebbüsten yargılanıyorlar. Devlet Başkanı Rupiah Banda'nın hükümetini eleştirenler davanın herhangi bir adalet sağlanmadan düşeceğini tahmin ediyor. Demokrasi yanlısı bir grubun başkanı Lee Habasonda, "Hükümetin arkasında Çin parası var. Hükümet onlara bağımlı" diyor. Li, Collum Madeni'nin özel bir firma olduğunu ve Çin yetkililerinde kaydının bulunmadığına dikkat çekiyor. Olanların Zambiya'nın iç işleri olduğunu belirten büyükelçi, daha sonra firmanın çalışma sorunlarını çözmesi ve yaralı madencilerin faturalarını ödeme "emri" verdiğini anlatıyor. "Emir" kelimesini daha sonra "çağrı" kelimesiyle değiştirilmiş.