Kübalılar Serbest Ticareti Sevdi

BAUTA, Küba - Marisela Álvarez, genelde günlerini bir elektrikli ısıtıcının önünde çömelmiş bir şekilde geçiyor. Dizleri ağrıyor. Kızıl saçları sürekli kızartma yağı kokuyor. Yıllardır kendini şimdi olduğu kadar şanslı hissetmemişti. Geçen Kasım ayında Başkent Havana'nın 40 kilometre uzağındaki yoksul Bauta kasabasında küçük bir kafe açan Álvarez, "Kendimi işe yarar ve bağımsız hissediyorum. Günün sonunda kazandığım parayı sayınca, huzurlu oluyorum" diyor. Yönetimin kendi işlerini kurmaları çağrısına büyük bir heves ve biraz da endişeyle cevap veren Kübalılar, bahçelerinde kahve, ev yapımı şarap, korsan DVD satıyor, evlerini kiraya veriyor veya mobilya yapıyor. Küba ekonomisi, Fidel Castro'nun 1968'de her kuruluşu devletleştirdiğinden beri ilk kez bu kadar büyük çapta bir değişim geçiriyor. Küba yönetimi gelecek ay başına kadar kamu sektöründe çalışan 4,3 milyon kişiden 500 binini işten çıkaracağını söylediğinden beri, yüz binlerce kişi ülkenin küçük özel sektörüne girebilmek için resmi izin aldı. Komünist Parti'nin resmi yayın organı Granma'ya göre 2010 sonuna kadar 75 bin işyeri lisansı verildi. Bu sayı işten çıkarılanlara gerekli sayıda iş yaratmaktan hâlâ çok uzak. Ayrıca, sınırlı Küba pazarının bu kadar sayıda özel teşebbüse yeteceği de kuşkulu. Ancak Bauta ve Havana gibi son derece sessiz olan yerleşim yerleri şimdi ticari bir canlılık yaşıyor. İnsanlar evlerine, bahçelerine veya sokak kenarlarına tabelalar asıyor. Uzun yıllar korsan çalışmış bir elektrik mühendisi, açık bir şekilde dağıttığı broşürlerde her türlü elektronik aleti tamir edebileceğini iddia ediyor. Santeria dini üyesi bir kadın bahçesinde, törenlerde kullanılan boncuklu kolye, sardunya ezmesi ve kızarmış mısır satıyor. Birkaç yıl öncesine kadar bir okul kütüphanesinde çalışan Álvarez, kafeyi üvey oğluyla beraber işletiyor. Kocası Ivan Barroso, tuttuğu balıkları ve beslediği domuzları müşterilerine dağıtıyor. Barosso, "Eğer yeteneğiniz ve azminiz varsa, bundan yararlanmalısınız" diyor. İşi olan Kübalıların yaklaşık yüzde 85'i kamuda çalışıyor. Sağlık ve eğitim hizmetlerinden bedava yararlanıp ayda yaklaşık 20 dolar alıyorlar. Ayrıca gıda yardımından da faydalanıyorlar. 1990'ların başında Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra küçük bir özel sektörün doğmasına izin veren Fidel Castro, daha sonra yeni işyeri lisansı vermeyi kesmişti. Ayrıca getirilen vergiler ve yasaklar, açılan özel firmaların iflas etmesine yol açmıştı. 2006'da abisinden yönetimi devralan Raúl Castro, durumun değiştiğini söylüyor. Aralık'ta yaptığı bir konuşmada, Komünist Parti ve hükümetin özel sektörü kötülemek yerine desteklemesi gerektiğini belirtti. Yine de birçok kişi yeni açılıma kuşkuyla yaklaşıyor. 5 yıl boyunca Havana'daki evinin bahçesinde bir restoran işleten Juan Carlos Montes, denetleyicilerin baskısından sıkılıp 2000'de işyerini kapatmış. Montes, toptancı pazarı oluşmadan yeni bir restoran açmaya hiç niyeti olmadığını söylüyor. Montes, "İnsanlar, ihtiyaçları olan hammaddeyi alamıyor. Marangozun tahtası yok. Elektrikçinin kablosu yok. Tesisatçının ise borusu yok" diyor. Yönetim birkaç yıl sürse de toptancı pazarı yaratılacağını ve bu yıl özel sektör için 130 milyon dolarlık erzak ithal edileceğini söylüyor. Ayrıca mikro-kredi verilip kooperatifler kurulacağını ve insanlara ev veya araba satma hakkı verileceğini söylüyor. Şimdilik Pedro José Chávez gibi marangozların tamir yapmaya izni var ancak yeni bir şey üretemiyorlar. Bunu nedeni de yasal bir tahta pazarının olmaması. Chávez, "Size bir şey yapma izni veriyorlar ancak onu yapacak malzemeniz yok. Saçma bir durum" diyor. Yakındaki yıkılan binayı göstererek, "Küba dökülüyor. Malzememiz olsa yeniden inşa edebiliriz" diye ekliyor. Şu anda 178 iş için izin veriliyor. Bunlar arasında plaj şemsiyesi veya yatak tamirciliği gibi son derece sınırlı işler var. Bu da özel sektöre izin veren yasanın asıl amacının kaçak çalışanları yasal ekonomiye sokup vergilendirmek olduğu izlenimini doğuruyor. New York'taki Barunch Fakültesi'nden Küba ekonomisi uzmanı Profesör Ted Henken, "Devletin aradan çekilip özel sektörün gelişmesi için yapılması gereken çok fazla şey var" diyor. Devletin aynı zamanda ticari sınıfın gelişmesiyle beraber gelecek yasal ve siyasi haklar konusunu da gözden geçirmesi gerekecek. Henken, "Özel sektörün yarattığı kaosun ve taleplerin sınır yok" diyor. Ancak Álvarez ve Barroso, sınırlı da olsa oluşan özel sektörün tadını çıkartıyor. Barosso, "Küba'da bir işi yarım yamalak yapma geleneği var. Rekabet sayesinde bu gelenek kırılacak" diyor.