Nabokov'un Gözünden Kelebekler

Vladimir Nabokov "Lolita" ve "Pale Fire" (Soluk Ateş) gibi klasik romanlarıyla tanınır. Ancak o aynı zamanda kelebekler üzerine kendini eğitmiş bir uzmandı. Nabokov, Harvard Üniversitesi'ndeki Zooloji Müzesi'nde pul kanatlılar bölümünün de küratörlüğünü yapmıştı. 1945 yılında Polyommatus blues (Çokgözlü Mavi) olarak bilinen bir kelebek türünün evrimi üzerine bir hipotez geliştirmişti. Bu kelebeklerin milyonlarca yıl boyunca Asya'dan Amerika'ya dalgalar halinde geldiğini düşünüyordu. O zamanlar Nabokov'un fikirlerini pek kimse ciddiye almamıştı. Ancak 1977'deki ölümünden bu yana bilim dünyasındaki ünü de artıyor. Son 10 yıldır bir grup bilim insanı onun bu hipotezini gen dizilimi teknolojisi uygulayarak test ediyor. Geçen ay The Proceedings of the Royal Society of London dergisinde çıkan makale, Nabokov'un teorisinin kesinlikle doğru olduğunu bildirdi. Makalenin yazarlarından Harvard Üniversitesi'nden Naomi Pierce, "Gerçekten olağanüstü bir şey" diyor. Nabokov, 1940'ların büyük bir bölümünü Polyommatus blues'ları incelemekle geçirdi. Kelebekleri üreme organlarına göre sınıflandırma yolları geliştirdi. 1945 yılında yazdığı bir makalede nasıl evrimleştiklerine dair bir hipotez ortaya attı. Asya'dan yola çıkıp Bering Boğazı üzerinden Şili'ye gittikleri tahmininde bulundu. Kelebeklerin böyle bir yolculuğu yapmalarının inanılması güç olduğunu Nabokov'un kendisi de kabul ediyordu. Nabokov'un bilime yaptığı katkı 1990'lara kadar pek önemsenmedi. Mavi kelebeklerin üreme organlarını inceleyen New York'taki American Museum of Natural History'den (Amerikan Doğa Tarihi Müzesi) böcek bilimci Kurt Johnson farklılıkları görünce hayrete düştü. Yardım amacıyla literatürü taradığında karşısına Nabokov'un çalışması çıktı. 2000 yılında Steve Coates'la beraber yazdıkları "Nabokov's Blues" (Nabokov'un Mavileri) isimli kitapta da değindiği gibi Johnson, Nabokov'un sınıflandırmasını kanıtlamak amacıyla işe koyuldu. Sonuçta Nabokov'un sınıflandırmasında doğru olduğuna karar verdiler. 1990'da Harvard'da biyoloji profesörü olan ve pul kanatlılar küratörlüğü yapan Pierce, 1999'da yazarın 100'üncü doğum yıldönümünü kutlamak için bir sergi hazırlarken Nabokov'un çalışmalarını incelemeye başladı. Bu sırada da "Nabokov's Blues" kitabını okurken kelebeklerin Asya'dan geldiğine dair fikirlerinden çok etkilendi. Bu hipotezi test etmek için, bu tür kelebeğin kendi içinde ne zaman ve ne tür kollara ayrıldığını gösterecek bir evrim ağacı hazırladı. Johnson ve meslektaşlarıyla işbirliği yaptı. Pierce, kelebekler arasında en olası ilişkileri hesaplamak için bilgisayar kullandı. Ne kadar zaman önce farklılaştıklarını belirlemek için her bir türün geçirdiği mutasyon sayısını karşılaştırdı. Amerika'daki türlerin 10 milyon yıl önce yaşayan ortak bir ataya sahip olduklarını buldular. Pierce ve meslektaşları, aynı Nabokov'un tahmin ettiği gibi Asya'dan Yeni Dünya'ya gelen beş farklı kelebek dalgası olduğu sonucuna vardı. Londra Üniversitesi'nde kelebeklerin evrimi üzerine uzmanlaşan James Mallet, "Ne kadar önemli bir makale. Teknolojinin getirebileceği en modern yöntemlerin onun sistematik çalışmasında ortaya çıkardığı sonuçları doğrulaması, bu büyük bilim insanına bir saygı göstergesi niteliğinde" diyor.