Çin Sanatına Kadın Dokunuşu

HONG KONG - Çin'de 1980'lerin sonuyla 1990'ların başında hızla yükselişe geçen çağdaş sanat erkeklerin hâkimiyetindeydi. Bazı kadınlar dişini tırnağına takıp sanat kariyeri yapsa da, hiçbiri müzayede rekorları kıramadı veya yarı-şöhret haline gelemedi. Döneme damgasını vuran imgeler bile (askeri sembolizm, Mao figürleri ve çatık kaşlı dev suretler) maçoydu. Yirmi yıl sonra, bu yeni akımın erken dönemine bakan araştırmacılar, Çin'in gerçekten meşhur bir kadın sanatçı çıkarmaya ne zaman hazır olacağını soruyor. 1990'larda bu mertebeye en fazla yaklaşan isim Şiao Lu'ydu. En tanınan eseriyle aynı ismi taşıyan otobiyografisi "Diyalog", geçen ay Hong Kong Üniversitesi Yayınları tarafından basıldı. 1989 yılında güzel sanatlar akademisinden mezun olan Şiao, Pekin'deki Ulusal Sanat Galerisi'ne girdi (galeride daha birkaç saat önce bir avangart sanat sergisi açılmıştı), gizlice içeri soktuğu silahı çıkardı ve sergide yer alan kendi eserine (iki telefon kabininden oluşan bir enstalasyondu bu) iki kurşun sıktı. Bu olay Şiao'nun kısa bir süre hapis yatmasına yol açarken, Tiananmen Meydanı'ndaki öğrenci gösterilerinden birkaç ay önce gerçekleşmesinden dolayı, gençliğin başkaldırısının bir simgesi olarak bir anda ün kazanmasını sağladı. Eser şu an Çinli bir şirketin koleksiyonunda yer alıyor ve New York Modern Sanatlar Müzesi'nde de bir fotoğraf baskısı var. "Diyalog"un Çin'in ilk büyük feminist çağdaş sanat eseri olduğunu söylemem mümkün. Eser bir erkekle bir kadını telefon kabinlerinde birbirleriyle konuşurken gösteriyor; aralarında ise açık ahizesi aşağı sarkan kırmızı bir telefon var. Bugün 48 yaşında olan Şiao, yıllar boyunca eserine dair hiçbir açıklamada bulunmamıştı. Yazdığı kitapta kendisinden büyük bir aile dostuyla telefonda tutuştuğu kavgaya atıfta bulunuyor. Bakireyken kendisine tecavüz eden bu şahsın, telefonu yüzüne kapatıverdiğini anlatıyor. Bugün müzayedeci, galeri sahibi, küratör ve uzman olan kadınların sayısı arttıkça, belli bir değişim yaşanıyor. Hong Kong sanat camiasının duayeni ve önde gelen Hong Kong galerilerinden Art Beatus'un sahibi 80 yaşındaki Doktor Annie Wong, "Kadın sanatçıların farklı bir duyarlılığı olduğunu söyleyebilirsiniz" diyor ve ekliyor: "Fakat en önemli mesele, kişinin ortaya koyduğu eserin kalitesi. Bu o kişinin erkek veya kadın olmasıyla değil, teknikle, eğitimle ve gayretle ilgili bir şey." Nicole Schoeni de Hong Kong'daki Schoeni Resim Galerisi'nin sahibi. 23 yaşındayken, babası ve emektar Çinli müzayedeci Manfred Schoeni'nin ölümü üzerine galerinin başına geçmiş. Bugün 29 yaşında olan Nicole Schoeni, aşamalı bir değişimden dem vuruyor: "Babam 1990'larda çalışmaya başladığında desteklediği sanatçıların yüzde 95'i erkekti. Şimdi daha iyi. Fakat yine de en tanınmış isimler listesine baktığınızda hâlâ erkeklerin hâkimiyetinde olduğunu görüyorsunuz. Ve bugün müzelerin ve galerilerin büyük çoğunluğu erkekler tarafından yönetiliyor" diyor. Schoeni gibi galeri sahipleri erkek muadillerinden daha az tanınan kadın sanatçıları sergilemek konusunda daha istekli davranabiliyor. Claire Hsu, Hong Kong'un Şeung Wan semtinde Asya Sanat Arşivi'ni (ASA) kurduğunda 24 yaşındaydı. Şimdi 34 yaşında ve çağdaş Asya sanatı üzerine dünyanın en büyük belge koleksiyonunu yönetiyor. ASA geçenlerde çağdaş Çin sanatının kökenlerine dair New York Modern Sanatlar Müzesi'yle işbirliği halinde yürüttüğü büyük bir araştırma projesini tamamladı. "1980'lerdeki sanat ortamı hakkında röportaj yapacak sanatçılar aradığımızda pek az kadın olduğunu gördük" diyor Hsu. O dönemde eser üreten birçok sanatçının bugün başka işlerle uğraştığını belirtirken, "En ünlü isimler hâlâ kadın değil" diye ekliyor. Çin sanat dünyası tarafından kalıplara sokulmaktan Hsu da kurtulamamış. "Çekmecemde 'Bay Hsu'ya gönderilen tonlarca mektup var" diyor gülerek. Eser üretmeye hâlâ devam eden Wong, özellikle gözdesi olan bir eseri olmadığını söylüyor fakat UNESCO ile birlikte 2009'da Uluslararası Kadınlar Günü'nde düzenlediği serginin kataloğunu çıkarıyor. "Kadın Teknesi-Sui İmparatoru Yang'ı Taşıyan Kadınlar" (1996-97) Rus ressam Ilya Yefimoviç Repin'in bir saltanat kayığını çeken işçileri tasvir ettiği resmine serbest bir yorum katan 4,5 metre uzunluğunda bir çalışma. Wong'un versiyonu klasik bir sisli dağ manzarasının ortasına yerleştirilmiş. Sığırlar gibi boyunduruğa vurulmuş iki düzine kadın tarihsel bir tiranın imparatorluk kayığını zorlanarak çekiyor. Figürler geleneksel Çin resminin ince güzelliklerini andırır şekilde yorumlanmış, sadece güzel yüzleri acı ve öfkeyle çarpılmış. Çin sanat ortamındaki kadınları anlatırken, "Daha önce kesinlikle eşitsiz bir durum vardı. İnsanlar şimdi toplumumuzun eşit olduğunu söylüyor. Öyle mi gerçekten?" diye soruyor Wong. JOYCE-HOR-CHUNG LAU