Afrika'da Hayat İyileşirken Ekonomi Çöküyor

Çok uzak olmayan bir geçmişte (1980'de) Batı Afrika ülkesi Liberya'da doğan her altı çocuktan biri 1 yaşından önce ölüyordu. Ortalama yaşam süresi yalnızca 48 yıldı. Liberyalıların büyük bir çoğunluğu 1980'de okuma-yazma bilmiyordu. Kızların çoğu okula gitmiyordu. Geçen 30 yıl içinde bebek ölümlerinde keskin bir düşüş yaşandı ve yaşam süresi 58 yıla çıktı. Bugün Liberyalıların çoğu okuma-yazma biliyor. Kızların yüzde 80'den fazlası okula gidiyor. Siyasi açıdan ülke birçok ölüme neden olan bir darbenin yapıldığı 1980 yılına kıyasla çok daha özgür durumda. Ancak ekonomik istatistiklere bakılınca hikâye çok farklı. Liberya son 30 yılın en kötü performans sergileyen ekonomisine sahip. Kişi başına düşen milli gelir bu süre içinde yüzde 80 azaldı. Ülke, Afrika'nın ekonomik sorunlarını en iyi yansıtan örnek. Uzmanlar kıtanın sorunlarının nedenlerini tartışadursun, Afrika'nın kalkınma konusunda bir başarısızlık hikâyesi olduğu konusunda herkes fikir birliğine sahip. Ancak bu gerçekten doğru mu? Washington'da yaşayan İngiliz asıllı gelişme ekonomisti Charles Kenny'nin "Gettin Better" (İyiye Gidiyor) isimli yeni kitabında Afrika'nın büyük kısmında ve gelişen dünyada ekonomik anlamda olmasa bile hayat standardı açısından inanılmaz bir oranda geliştiği belirtiliyor. "Kalkınmayla ilgili en büyük başarı, insanları zenginleştirerek değil, sağlık ve eğitim gibi önemli hizmetleri daha ucuz ve erişilebilir kılarak sağlandı" diyor. Kenny, uzmanların ekonomik rakamlara fazla odaklandığını ve bu yüzden basit genellemeler kullanarak dünyayı kategorize ettiğini söylüyor: Çin mükemmel, Hindistan iyi, Latin Amerika vasat, Afrika perişan. Bazı rakamlara bakınca bildiğimiz teorilerin tuhaflığı göze çarpıyor. Libya ve Suriye'de ortalama yaşam süresi Çin'e nazaran daha hızlı arttı. Libya'da ortalama yaşam süresi 74 yıl. ABD'den sadece 4 yıl geride. Dünya Bankası dünyayı yeni büyük bölgeye ayırıyor. Bu bölgeler arasında 1980'den beri ortalama yaşam süresinin en fazla artığı yer 12,2 yılla Orta Doğu ve Kuzey Afrika. Yemen ile Hindistan arasında yaşam süresi açısından 1990 itibariyle görülen fark günümüzde kalmadı. Hindistan ile Liberya arasındaki fark ise yarı yarıya kapandı. Bunun arkasındaki en önemli neden sağlık hizmetlerinin ve temel gereksinimlerin eskiye kıyasla daha ucuz olması. Afrika, Asya ve Latin Amerika'nın büyük bir bölümü hâlâ çok fakir. Ancak yine de çoğu antibiyotik, aşı ve temiz su masrafını karşılayabilecek durumda. Afrika ülkeleri ekonomik açıdan daha da geriye düşse de birçok alanda dünyanın geri kalanıyla açığı kapatmaya başladı. Bir önceki nesilden daha eğitimli olan Afrikalılar ise daha iyi hizmet talep edecek siyasi iradeye sahip. Bugün, bir şekilde demokrasiye benzeyen sistemle yönetilen kişi sayısı geçmişe nazaran çok fazla. Kenny'nin teorisini sarsan tek etken ise Afrika'yı kavuran AİDS salgını yüzünden bu gelişmenin son 10 yıldır yavaşlaması. Ayrıca, diğer bölgelere nazaran Sahra-altı Afrika'da sağlık ve eğitim kalitesi hâlâ son derece düşük. Kıtadaki birçok ülkede ortalama yaşam süresi hâlâ 45 yıl civarında. Dünyanın ekonomi tarihine odaklanan "A Farewell to Alm" (Sadakalara Veda) kitabının yazarı Gregory Clark, Taş Devri'nde bu rakamın 34 yıl olduğunu söylüyor. Kenny ise AİDS'in modern çağın vebası olduğunu söyleyerek karşılık veriyor. Sahra-altı Afrika'nın tüm imkânsızlıklara rağmen AİDS'e karşı savaşta biraz ilerleme kaydettiği gerçeğini de yadsımamak gerekiyor. İnsanların bu ilerlemeyi genellikle göz ardı ettiğini ve küresel sefaletin ortadan kaldırılamaz bir gerçek olduğuna inandığını söylemekte haklı. Kenny, "'Bir şeylerin yapılması gerekiyor' çağrısına verilen en yaygın cevap, 'Durumu daha iyi hale getirecek gücümüz yok'" diyor. Ancak rakamlar gücümüz olduğunu gösteriyor. Asıl soru dış yardımlar ve yerel programların işe yarayıp yaramadığı değil, hangilerinin yararlı olup olmadığını anlamak. Kenny'nin kitabının verdiği en güzel mesaj ise sağlık, eğitim ve insan haklarındaki ilerlemenin en nihayetinde ekonomik kalkınmayı da beraberinde getirebileceği. Afrika'da ekonomik büyüme son on yılda hızlandı ve bu da eğitim ve diğer temel hizmetlerdeki ilerlemeden sonra geldi. Son zamanlarda gerçekleşen büyüme, Afrika tarihindeki en hızlı büyüme oldu.