Kabil Bankası'nda Afgan Seçkinlerine Kıyak Kredi

Kabil, Afganistan - Afgan devlet başkanı yardımcısının erkek kardeşi ve yeğeni yakıt nakliye işi kurmak istedi ve Kabil Bankası'ndan 19 milyon dolar kredi aldı. Devlet başkanının erkek kardeşi bir çimento fabrikasına yatırım yapmak istedi ve 2,9 milyon dolar kredi aldı. Ayrıca Dubai kent merkezindeki bir ev için de 6 milyon dolar aldı. Bankanın yönetim kurulu başkanı Kabil'de yeni yapılan apartmanlara yatırım yapmak istedi ve yaklaşık 18 milyon dolar aldı. Koşullar ise fazlasıyla uygun: Teminat yok, faiz düşük ya da faizsiz. Ve son ödeme tarihi de yok. Bunlar, bizzat Afganistan Merkez Bankası'nın kendi içinde hazırladığı ve Afgan siyasi seçkinlerinin ülkenin en büyük finans kuruluşu olan Kabil Bankası'nı özel nakit para kaynağı gibi kullandığını gösteren zehir zemberek raporda yer alan notlardan sadece birkaçı. Rapor hem yetkililerin niye daha önce harekete geçmediği sorusunu gündeme getiriyor, hem de cevabın banka yetkilileriyle hissedarlar arasındaki siyasi bağlantılarda yattığını ortaya koyuyor. Verilen 900 milyon dolardan fazla kredinin büyük kısmını siyasi olarak güçlü kişiler aldı. Merkez Bankası yetkilileri, bir kopyasını The New York Times'ın ele geçirdiği 20 Ekim tarihli raporda, "Şeffaflık ve hesap verebilirlik, yetki suiistimallerini ve kayırmaları örtbas etmeyi amaçlayan yaygın usulsüzlüklere kurban edildi" diye yazıyor. Bankanın işlemlerini yakından bilen ve bu gayet hassas konuda gazetecilere konuşma yetkisi olmadığından isminin açıklanmasını istemeyen Batılı bir diplomat şunları söylüyor: "Amerikan tarihinin en ünlü dolandırıcısı Charles Ponzi'den aşağı kalmazlar. Banka faiz uygulamadığı kredileri karşılamak için pazarlamaya ve daha fazla para toplamaya devam etmek zorunda kaldı." Rapor ayrıca Kabil Bankası'nın uzun vadeli mali durumunun daha önce tahmin edilenden çok daha kötü olduğunu ortaya koyuyor. Bu durum Merkez Bankası'nın niye bankayı tasfiye sürecine sokmayı tartıştığını da açıklıyor. IMF de tasfiyeyi Afganistan ile mali programını yenilemenin şartlarından biri olarak dayatıyor. Afgan hükümetinin bankanın tasfiyesine onay verip vermeyeceği henüz belli değil, fakat Merkez Bankası'nın raporunda altını çizdiği üzere, ne yapılırsa yapılsın, bu iş Afgan hükümetine pahalıya patlayacak, zira hükümet mevduat sahiplerinin zarar görmemesi için geri ödenmeyen kredileri kendi cebinden karşılamak zorunda kalacak. Usulsüzlüğün inanılmaz boyutları ve paranın tam olarak nereye gittiğine dair kayıtların olmaması, ilk başta Merkez Bankası yetkililerini afallatmış görünüyor. Merkez Bankası iç raporunu kaleme alanlar, dolandırıcılıkta Kabil Bankası'nın "Bütün idari, denetleyici ve karar alıcı unsurlarının" rol oynadığını yazıyor. Keza birbirlerini şahsen tanıyan ve ortak banka-finans girişimlerinde yer alan hissedarlar da. Rapora göre bu kişiler, hazır para kaynağına sahip olabilmek için bankanın yöneticileriyle birlikte "yaygın ihlallere ve yetki suiistimallerine" imza attı. Merkez Bankası geç de olsa kayıpları engellemeye çalışıyor. Yetkililer yüksek kredi alanlar ve hissedarlarla geri ödeme anlaşmaları yapmak için elinden geleni yapıyor, fakat bunu sağlamak kolay değil. Bazı durumlarda krediler, varlıkları satılsa bile paranın çok azı kâr getiren işlerde kullanıldı. Sözgelimi Pamir Havayolları'na akıtılan 98 milyon doların, şu an sefer yapmayan eski uçaklardan müteşekkil küçük filosunun satışından telafi edilmesi mümkün değil. Merkez Bankası raporuna göre bazı krediler faiziyle birlikte geri ödeniyorsa da, büyük çoğunluğu öylece duruyor ve ödenmemiş kredilerin toplamı 986 milyon doları buluyor. Raporda banka yetkililerinin siyasi kampanyalara, sanatçılara, bir spor takımına ve nüfuzlu şahıslara para verdiği ve banka hesaplarını kendi lüks hayatlarını sürdürmek için kullandığı belirtiliyor. Merkez Bankası raporunda ayrıntılarıyla verilen Afgan bankacılık yasalarının 18 ihlalinden biri mahiyetinde Kabil Bankası doğrudan bankacılık dışı işlere (sözgelimi bir havayolu, bir televizyon kanalı, sayısız gayrimenkul inşaatı girişimi ve doğalgaz nakliyesi) yatırım yaptı. Bu şirketlerin bazıları sonradan rakiplerini maliyetin altında fiyatlar vererek bertaraf etmeye çalıştı ve milyonlarca dolar zarar etti. Sözgelimi Pamir Havayolları Dubai'ye maliyetin çok altında kalan ve hiçbir havayolunun rekabet edemeyeceği fiyatlardan bilet kesti. 50 dolara bilet satıldığı oldu. Fakat rakiplerini bertaraf edemedi. 44 kişinin öldüğü bir uçak kazasının ardından Pamir kurbanların ailelerine tazminat da veremedi. Havayolu şirketi, kötü güvenlik sicilinden dolayı geçenlerde Afganistan Ulaştırma ve Sivil Havacılık Bakanlığı tarafından kapatıldı. Bankanın yönetim kurulu başkanı Şerhan Farnud'un aldıkları dışında en fazla kredi Afgan Devlet Başkanı Yardımcısı General Muhammed Kasım Fehim'in kardeşinin hissedar olduğu şirketlere gitti. Abdül Hasin Fehim toplam 182 milyon dolar kredi alan en az üç şirketin ortağıydı. Diplomatlara göre Abdül Hasin Fehim bu üç şirkette sadece hissedar olsa da (tıpkı Devlet Başkanı Hamid Karzai'nin kardeşi Mahmud Karzai gibi) varlığı kredilerin sağlamlığının denetlenmesini engellemekte rol oynadı. Abdül Hasin Fehim ise meselenin abartıldığını iddia ederken, paranın yüzde 10 ila 20'sini geri ödediğini ve esas sorumluluğun bankada ve Yönetim Kurulu Başkanı Farnud'da olduğunu öne sürüyor. Merkez Bankası raporuna göre devlet başkanının kardeşi Mahmud Karzai de faizsiz aldığı 18 milyon dolara yakın kredinin sadece küçük bir kısmını ödemeyi kabul etti. Bununla birlikte hükümetin resmi tavrı, dolandırıcılık yapanların yargılanacağı yönünde. Afgan Ulusal Güvenlik Danışmanı Rengin Dadfar Spanta, "Kabil Bankası bir ceza davasının konusudur" diye konuşuyor ve ekliyor: "Halkımızın parasını ve mülkünü korumak zorundayız. Yakın gelecekte daha fazla soruşturma açacağız. İşler bu şekilde yürüyemez."
ALISSA J. RUBIN ve ROD NORDLAND