Meksika'yı Hortumda ve Kumda Buluyor

Son yedi yıldır sanatçı Francis Alÿs sabah 5'te kalkıp 1991 model Wolkswagen arabasına biniyor. Mexico City'deki 2 saat uzaklıktaki Milpa Alta bölgesine gidiyor. Bunu yüzden fazla kez yapmış. Amacı, orta boy bir hortumu takip edip kamera çalışırken en azından bir süreliğine içine girmek. Alÿs, "Normalde benim işim durup bir şeylerin olmasını beklemek" diyor. Genelde hortumun oluşmasını bekliyor. Bu genelde günün en sıcak olduğu zaman denk düşüyor. Alÿs'ın kuralı, bir tane görünce durup bir sonrakini beklemek. İkinci hortum birincisinin izinden gittiği için yakalaması daha kolay. "İkincisi gelince de yapmanız gereken peşinden koşmak" diyor. Bu çalışmanın ürünü olan "Tornado (2000- 2010)" (Hortum) adlı video son derece etkileyici. Bir yandan Discovery Channel tarzı bir hava olayları belgeselinin verdiği heyecan duygusunu, hortumun tüyler ürpertici uğultusu ve Alÿs'in onun merkezinde gidip gelme görüntüleriyle birleştiriyor. Öte yandan gri toz bulutlarının sanatsal görüntüleri Hudson River Ekolü resim tekniğini hatırlatıyor. 19'uncu yüzyıl manzara ressamları gibi Alÿs de "yücelik arayışı" dediği şeyin peşinde. 54 dakikalık video, New York'ta hem Modern Sanatlar Müzesi hem MoMA PS 1'de açılacak olan multimedya retrospektifinin parçası. 8 Mayıs'ta açılacak retrospektifin adı "Francis Alÿs: Bir Aldanışın Hikayesi." Alÿs'in eserlerinin büyük çoğunluğunda olduğu gibi, "Hortum"un altındaki tema (toplumsal ahengin tersine Meksika siyasetinin kaotik durumu) doğrudan doğruya belirmiyor. Kaba gerçekçilikle suçlanması mümkün değil. Alÿs, "Neyi aradığımı anlamak yıllarımı aldı. Sonunda düzensizliğin içindeki düzeni aradığımı idrak ettim. Paradoksal şekilde, bir hortumu yaratmak için epey bir düzen gerekiyor." Alÿs'in dünyası, özellikle oluşturulmuş paradokslarla dolu. Prensiplerinden biri "azami çaba, asgari sonuç" ve kılı kırk yaran video çalışmalarının birçoğu kalıcı sosyal ilerlemenin Latin Amerika'da gerçekten mümkün olup olmadığını inceliyor. 2002 tarihli "When Faith Moves Mountains" (İnanç Dağları Hareket Ettirince) videosu için Peru'da 500 gönüllü küreklerle dev bir kum tepesinin yerini değiştirdi. Ancak sadece 10 santimetre kaydırdılar. Onca çabalarının sonucunun rüzgâr tarafından yok edileceğini biliyorlardı. Yapımı yıllarca süren videolar en bilinen eserleri arasında yer alıyor. Ancak Alÿs, Mexico City'deki evinde ve stüdyosunda genellikle gece geç vakitlerde hızlı resimler ve çizimler de yapıyor. Paradokslar ve çabaya yönelik prensibine rağmen, üzerinde en az uğraştığı eserler en fazla etkiyi yaratıyor. New York sergiyi düzenleyen MoMA PS1 Başkanı Klaus Biesenbach, Alÿs'i "bir tercüman ve bir katalizör" olarak niteliyor ve ekliyor: "Fotoğraf, heykel, resim, video ve mimari arasında bağlantılar kuruyor. Bu da onu son derece önemli kılıyor." Alÿs'in resimleri basit, adeta karikatürleri andırıyor. Kendisinin de kabul ettiği gibi, fazla ince işçilik içermiyorlar. Geçen yıl Londra'daki Modern Tate'te izleyicilerin "Deja vu" (bir adamı aynadaki görüntüsü üzerinde yürürken tasvir eden iki kanatlı bir tablo) gibi eserleri karşısında çakılıp kalmasına şaşırdığını anlatıyor: "Resimden pek bir beklentim yok. Fakat insanlar bir şekilde benim videolarıma geçiş yapmak için bu resimleri kullanma eğiliminde" diyor. 51 yaşındaki Alÿs, Belçika'da doğup büyüdü ve mimarlık eğitimi aldı. Resme geç başladı. İlk eserlerini 30'lu yaşlarının başında, Mexico City'nin tarihi merkezine taşındıktan sonra yaptı. "Deney yapmak açısından mükemmel bir yer gibi görünüyordu. Kentin bu kesiminde süregiden yığınla mantıksız şey vardı" diyor. Alegorik eylemlere eğilimini çok geçmeden fark etti. Sözgelimi "Praksisin Paradoksu I" (1997 - ) adlı çalışma için bir gününü dev bir buz kalıbını sokaklarda iterek geçirmek gibi. Ancak bir şeyler eksik gibiydi. "Eserlerimle insanlar arasında bir kopukluk olduğunu fark ettim. Ne kadar kendinden menkul olmak isteseniz de, temas kurmak zorundasınız. Ve bunu yapmazsanız insanların tepkisi sert oluyor. Tablolar izleyicileri çekmenin bir yolu" diyor. Resimlerin ve çizimlerin satışı bazı videoların masrafını karşılamaya da yardımcı oluyor. MoMA sergisi için planlamaları nihayete erdirirken, Alÿs'in aklında yine Meksika platolarına kaçmak var. Yılın bu ayları tam kum şeytanlarının vakti. "Hortumlara sırf zevk olsun diye gidebilirim. Alışkanlık yapıyor. Kim bilir, belki de eserimi geliştirecek ilginç bir şey çıkarabilirim" diyor.
TED LOOS