Müfettişlerin Söyledikleri

İran gizli nükleer faaliyetlerini perdelemeyi sürdürüyor. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı ise buna kanmıyor. Zaten kimse kanmamalı. Ajansın son raporu kan dondurucu. Tahran programın yalnızca barışçı amaçlar taşıdığını ileri sürse de ajans, potansiyel olarak "askeri boyutlara" sahip yedi faaliyetten söz ediyor. "Bir füze için gerekli nükleer yükün gelişimiyle ilişkili faaliyetler"; İran'ın karmaşık bir tetikleme teknolojisi üstünde çalıştığı hakkındaki yeni kanıtlar ve füze savaş başlığı tasarımları üstüne araştırmalar bunlardan bazıları. Irak fiyaskosundan sonra tüm iddiaların yakından incelenmesi şart. UAEA'nın sicili güçlü (savaşa giden süreçte Irak'ın bir nükleer silah programı yürüttüğüyle ilgili kanıtlar olmadığın ısrarla söylemişti), ama elinde yetki yok. Ayrıca cevaplanması gereken başka sorular da var. Irak'taki başarısızlıklarından dolayı haklı olarak yola getirilen Amerikan istihbarat birimleri 2007'de, Tahran'ın nükleer programına ait silah bölümünün dört yıl önce sona erdirildiği sonucuna varmıştı. Fakat ABD yetkilileri şimdi de, İran'ın kapsamlı "Manhattan Projesini" sonlandırdığını, fakat oradaki bilim insanlarının çoğunun hâlâ silahlarla ilişkili araştırmalarda bulunduğunu belirtiyor. Bu arada UAEA Başkanı Yukiya Amano geçtiğimiz günlerdeki bir basın toplantısında, "İran'daki olası askeri boyutlara sahip faaliyetlerin yakın zamana kadar sürmüş göründüğünü" dile getirdi. Bu konuda daha fazla açıklamaya ihtiyaç var. Tahran ajansın iddialarının hayal ürünü olduğunu belirtiyor. Olası silah tasarımları hakkında müfettişlerin sorularını cevaplamayı da reddediyor ve onların ilgili yerlere, ekipmanlara ve belgelere erişimini engelliyor. BM Güvenlik Konseyi beş yıl önce İran'ın uranyum zenginleştirmeye son vermesi kararını aldı, fakat Natanz'daki binlerce santrifüj hâlâ çalışıyor. Yaptırım ve teşvikleri birlikte öngören bir paket bu tavrı değiştirir mi, bilmiyoruz. Fakat şundan eminiz ki, baskılar artmadıkça Tahran programdan vazgeçmeyecektir. Büyük güçlerin Ocak'taki son müzakere girişimleri başarısızlığa uğradıysa da Washington ve müttefikleri diplomatik arayışlarını sürdürmelidir. Bir yıl önce yürürlüğe giren BM yaptırımlarının dördüncü aşaması etkisini hissettiriyor ve İran'ın yabancı sermaye, ticaret ve yatırımlara erişimini azaltıyor. Fakat uygulamada hâlâ aksaklıklar var. Avrupa Birliği nihayet Mayıs'ta, İran'ın Almanya'daki Avrupa-İran Ticaret Bankası'nı dizginlemek için harekete geçti. Banka, kara listedeki İranlı şirketlere ait milyarlarca dolarlık işlemi kolaylaştırmakla suçlanıyordu. Çin'se İran'ın yaptırımlı kuruluşlarıyla hâlâ iş yapan Çinli firmalara yeterince baskı uygulamıyor. İran ticareti için büyük bir eksen oluşturan Türkiye, Hindistan ve BAE de Tahran'la hâlâ fazla yakın. Daima açıkları kollayan İran aradaki bir yılı da boş geçirmedi. ABD ve müttefikleri, yeni yaptırımları sıkıca uygulamalı ve daha da sert müeyyidelere yönelik yeni bir Güvenlik Konseyi kararı için çalışmalara başlamalıdır. UAEA'nın raporunda iyi sayılabilecek bir haber varsa o da İran'ın zenginleştirme programının korkulduğu kadar hızlı ilerlememesidir (Stuxnet bilgisayar virüsü ve Tahran'ın gereken maddeleri ithal etmesini zorlaştıran yaptırımların bir sonucu). Yine de umudu kırılmayan İranlılar, Çarşamba günü, en yoğun (yani onları bomba yapımına yaklaştırabilecek olan) nükleer yakıtın üretimini üçe katlamayı planladıklarını duyurdu.