Tarihi Savaş Gemisi Gün Yüzü Gördü

Amerikan İç Savaşı'nın başlamasından bir yıl sonra, 1862'de New York'ta bir tersane o zamana kadar görülmemiş bir savaş gemisi inşa etti. U.S.S. Monitor adlı zırhlı geminin ne direkleri ne de sıra sıra dizilmiş topları vardı. Bu gemi esas olarak üstünde dönen bir silahlı kulesi bulunan bir denizaltıydı. Öyle küçük ve tuhaf bir görüntüsü vardı ki birçok uzman "sal üzerindeki bu peynir kutusu"nun yüzeceğinden bile şüphe etti. Ancak bu zırhlı gemi hem donanma bürokrasisinin baskısından hem de şiddetli bir borda ateşinden kurtulmayı başardı ve dünyanın en tanınan gemilerinden biri oldu. Kuzey Carolina açıklarında bir fırtınada batmasından çok sonra geminin kulesi ortaya çıktı. Dokuz yıl önce denizden çıkarılan ve havayla temasa geçip paslanmasın diye bir tatlı su deposuna yerleştirilen kule bugünlerde tekrar boy gösteriyor. Şimdi lerde Virginia'daki Deniz Müzesi'nin U.S.S. Monitor Merkezi'nde temizlenen bu kule bir süre havayla temas edecek. Araştırmacılar bu ay içinde kuledeki bütün enkaz kalıntılarını temizlemeyi planlıyorlar. Böylece kendi döneminde herhangi bir gemiyi rahatlıkla batırabilecek top darbesi izlerini gelen ziyaretçilere ve canlı bir web kamerasıyla tüm internete gösterebilmeyi umuyorlar. Ardından kule bir on beş yıl daha, yani kalıcı olarak açık havaya çıkmasını sağlayacak oranda okyanus tuzu temizlenene kadar tatlı su altında tutulacak. Araştırmacılar kuleyi ve Monitor'dan kalan yaklaşık bin 500 parça düzeneği inceledikçe, zırhlıyı tasarlayan John Ericsson'dan daha da fazla etkileniyor. 360 derece dönebilen kule bir yana, aralarında yeni bir kompakt motor ve su seviyesinin altında kullanılabilen yeni bir tuvalet de bulunan onlarca patentlenebilir icat karşılarına çıkıyor. Monitor'ın o dönem için nasıl radikal bir proje olduğunu ve inşa edilme sürecinde şansın ne denli önemli bir rol oynadığını tahayyül etmek güç. Geminin küçük bir modeli Washington'da yetkililere ilk kez sunulduğunda, Donanma Zırhlı Kurulu projeyi reddetmişti. Bir kurul üyesi, "Bu modeli evinize götürüp tapın. Buna putperestlik de denemez, çünkü bu alet gök kubbenin altında veya üstünde var olan hiçbir şeye uzaktan yakından benzemiyor" demişti. Ericsson bir defasında Başkan Abraham Lincoln'e yazdığı bir mektupta kendini "şu an yaşayan hiçbir mühendisin sahip olmadığı yeteneklere sahip" biri diye takdim etmişti. Fakat yeteneğin başarıyı garantilemediğini de biliyordu. Aslen İsveçli olan Ericsson, Londra'ya taşınmış ve aralarında buharlı savaş gemilerinde çarkın yerine kullanılabilen motorlu bir uskur da bulunan çok sayıda buluşa imza atmıştı. Fakat Britanya Deniz Kuvvetleri bu projeyi reddetmişti. Borçları yüzünden hapse düşüp şartlı salındıktan sonra Ericsson New York'a taşındı. ABD Donanması, Princeton isimli bir savaş gemisi siparişi verdi. Bu gemi Ericsson'un getirdiği yenilikler sayesinde dünyanın en gelişmiş gemilerinden biriydi. Fakat yakalanan başarının ardından Ericsson projedeki ortağı donanma subayı (ve daha sonra senatörlük yapacak olan) Robert F. Sotckton tarafından kenara itildi ve felaket kapıyı çalana kadar Stockton, Ericsson'un buluşlarını tek başına sahiplendi. 1844'te bir gösteri gezisi sırasında, güvertesinde Başkan John Tyler ve çeşitli üst düzey yetkililer olan Princeton'da bir top ateş aldı. Aralarında dışişleri bakanı ve Donanma ikinci komutanının da bulunduğu bir grup insan bu patlamada hayatını kaybetti. Ericsson'un, ortağının hatalı ürettiği topla ilgili yapabileceği hiçbir şey yoktu. Fakat ortağı bütün suçu onun üzerine attı ve projedeki çalışmaları karşılığında Ericsson'a ödeme yapılmasını engelledi. Buna rağmen Ericsson çalışmalarına devam etti. 1854'te, Kırım Savaşı sırasında kuleli bir zırhlı modelini Fransa'nın İmparatoru Üçüncü Napolyon'a gönderdi. Fransızlar bu projeyi geri çevirdi. ABD Donanması zırhlı gemilere karşı hep şüpheci yaklaştı. Ta ki Amerikan İç Savaşı sırasında Güneylilerin ahşap bir firkateyn olan U.S.S. Merrimack'i zırhlıya dönüştürmeye çalışmasına dek. Kuzeyliler gazeteye ilan verdi: "Demirden veya ahşapla demirin bir arada kullanıldığı iki direkli bir gemi tasarımları aranıyor." Ericsson başvurmadı bile. Başvurulardan biri Connecticutlı bir demiryolu işletmecisi ve gemi imalatçısı olan Cornelius Bushnell'den geldi. Bushnell, nihai onayı alabilmek için Ericsson'dan teknik yardım talep etti. Bu isteğe olumlu yanıt veren Ericsson, kendi tasarladığı bir zırhlı modelini gösterdi. Modeli gören Bushnell, "Hükümetimiz ve ülkemiz için kurtuluşun yakın olduğunu o an anladım" diye düşündüğünü söyleyecekti. Fakat donanmanın Ericsson'u hâlâ haksız bir şekilde Princeton felaketinden sorumlu tuttuğunu biliyordu. Bushnell tasarımın sunulacağı toplantıya gelen Başkan Lincoln ile özel bir görüşme gerçekleştirdi. Lincoln, "Ayağını çoraba sokan kızın söylediği şeyi bilir misin? Bana öyle geliyor ki bunun içinde bir şey var. Tek söyleyebileceğim bu" karşılığını verdi. Bushnell daha fazla kulis faaliyeti yaptıktan sonra kurul gemi siparişine onay verdi. Gemi dört aydan kısa bir sürede inşa edildi. New York basını gemiye "Ericsson's Fol ly" (Ericsson'ın Hatası) adını takmıştı. Fakat Ericsson vazgeçmedi ve Monitor, Güneylilerin zırhlısının denize indirildiği 8 Mart günü Virginia'ya doğru yola çıktı. Adı C.S.S. Virginia olarak değiştirilen Merrimack aynı gün iki Kuzeyli gemisini batırdı. Herkes Kuzeyli filosunun geri kalanının da çantada keklik olduğunu düşünüyordu. Kuzeyin donanma yetkilileri Monitor'ü ilk gördüklerinde geminin küçüklüğü karşısında şaşıp kaldı. Washington'daki yetkililer, Virginia gemisinin yakında Beyaz Saray'ı topa tutacağından endişe ediyorlardı. Fakat ertesi gün, olanları kıyıda izleyen on binlerce insanın gözü önünde küçük Monitor dev Virginia'yı pes ettirdi. Kulesini kaplayan 20 santimetre kalınlığındaki zırh Virginia'nın top atışlarına direniyor ve kolaylıkla manevra yapabiliyordu. Bu düzenek dönemin zırhlılarında ve nihayet bugünün savaş gemilerinde kullanılan dönen kuleler için model oluşturdu. Monitor, 1862'de bir fırtına sonucu on altı kişilik mürettebatıyla batana kadar kuzeyli gemilerin güvenliğini sağladı. Zırhlı yıllar sonra denizin yetmiş metre altında bulundu ve arkeologlarla donanma dalgıçları parçalarını 90'ların sonunda çıkarmaya başladı. Araştırmacılar tatlı suda on beş yıl daha geçirdikten sonra bu kuleyi, başka parçalarla birlikte Deniz Müzesi'nde sergilemeyi planlıyor. Monitor'ın gerçek boyutlarında yapılmış bir model şu anda müzede sergileniyor. Ama şu sıralar üzerindeki sert tortunun, kumun, mercan tabakasının, kabukların, kalsiyumun ve denizin altında geçen 140 yıl boyunca biriken diğer enkaz kalıntılarının temizlenebilmesi için kule havayla temas halinde tutuluyor. Suyun boşaltılmasıyla beraber ziyaretçiler, on dokuz adamın ve dört metre uzunluğunda iki topun sıkıştığı yaklaşık üç metre yüksekliğindeki bu dönen silindirin içini görebilecek. Kurtarma projesinin başında yer alan Dave Kropp, bu tasarım karşısında hayranlığını gizleyemiyor: "Dört ayda böylesine benzersiz bir gemiyi inşa ederken Ericsson'un bu kadar ayrıntıyı doğru şekilde tasarlayabilmesi olağanüstü bir başarı. Bugün bırakın bir savaş gemisinin dört ay içinde teslim edilmesini, yapılmasını öngören bir kontrat bile yapamayız".

JOHN TIERNEY