Yanıtların Peşinde Bir Ömür

Bazı psikologların "açıklama güdüsü" dediği bir özellikle doğarız. Bir bebeğe tuhaf veya anlaşılır olmayan bir nesne verirseniz, onun dünyada neyle ilişkili olduğunu anlamak için tat alma, koklama ve zorlama gibi tüm yeteneklerini kullanarak bir anda tüm dikkatini ona verir. Kısa süre önce, yetmişlerinde olmasına rağmen hâlâ bu karşı konulmaz merakın etkisinde olduğu anlaşılan bir kişiyle tanıştım. Adı, Philip Leakey. Leakey ünlü antropolog çift Louis ve Mary Leakey'in üçüncü oğlu ve aynı ölçüde ünlü olan bilim adamı Richard Leakey'in kardeşi. Philip hayatlarına soruların yön verdiği insanlarca yetiştirildi. Çocukluğunun bazı dönemleri, Louis ve özellikle de Mary'nin ilk insanlara ait kemik, ayak izi ve el yapımı eserler aradığı Olduvai Boğazı'na yapılan keşif gezilerinde geçti. Ayrıca Leakey ailesinin üyeleri genelde sıradışı kişiliğe sahip. Ailedeki maceracılık, kavgacılık, delişmenlik ve aşk damarı, uğraşılması bazen güç olan muhteşem insanlar yaratıyor. Philip de Kenya'nın çalılıklarında büyümüş. Keşif bölgelerinde geçmiş çocukluklarının yaşamlarına sürekli yön verdiği bazı insanlar vardır. Bunlar doğada büyür, büyük arazilerde maceralar yaşar, tuhaf hayvanlarla ve yılanlarla arkadaş olur, böcekleri ve kaya oluşumlarını inceler ve başlarının çaresine bakmayı öğrenir. Bu tür bir çocukluğun Philip'in hayatında belli bir mutluluk tanımıyla (doğanın içinde, birtakım deneylere dalıp gitmek) kalıcı iz bıraktığı anlaşılıyor. Doğal olarak Philip bir yatılı okula uyum sağlayamazdı. 16 yaşında okulu bırakmaya karar verdi ve ebeveynleriyle bir anlaşma yaptı. Ona Svahili dilini öğretecek bir hoca tutarlarsa, kendi başının çaresine bakacaktı. Kenya'da 42 kabile bulunuyor. Philip sonraki yıllarda bunların birkaçıyla yaşadı. Bir dizi küçük iş kurdu; madencilik, safari, gübre üretimi vesaire. Bir Kenyalının bana söylediği gibi, yapmadığı işlerin bir listesini çıkarmak, yaptığı işleri saymaktan daha kolay. Leakey ailesinin tarihi birçok kez kaleme alındı ve Philip bazı anılarda, ailenin hiçbir zaman belli bir konuya odaklanmayan bir tür yüzkarası gibi gözüktü. Oysa o, bağımsızlığın ardından meclise giren ilk Kenyalı beyaz oldu ve mecliste 15 yıl hizmet etti. Philip ile Nairobi'nin güneyine doğru, Rift Vadisi'nin yakınlarından geçerek yaptığım sarsıntılı dört saatlik araba yolculuğunun ardından, şu anda yaşadığı ücra dağ kampında tanıştım. Leakey ve Jane Goodall'a çocukken bakan ve Amazon'un yukarı çığırına yönelik bir kültürel keşif gezisine liderlik eden eşi Katy, Leakey Collection adlı bir şirket kurmuş. Yerli Maasai halkından bin 200 kişiye iş veren şirket, tüm dünyada tasarım mücevherler ve ev eşyaları satıyor. Leakey çifti dağ başındaki bir çadırda yaşıyor. Mutfak ve yemek odası, vadi boyunca sonsuz manzarası olan bir sundurma. Ağaçların altında otururken laflayan işçiler, mücevher yapıyor. Tesisleri gezmek, "İsviçreli Robinson Ailesi" ile "Dr. Dolittle" filmlerinin setinde dolaşmak gibi. Philip dağın üst ve alt kısımlarında deneyler yürütüyor. Tatlı su çipurası çiftliği işlevi de gören bir sulama sistemi inşa etmeye ve taşlı toprakta hayatta kalabilmeleri için meyve ağaçlarını yerel ağaçlara aşılamaya çalışıyor. Sığır gübresinden elektrik üreteceği bir çukuru tamamlamak üzere. Yöredeki bir derede küçük bir hidroelektrik jeneratörü kurmayı planlıyor. Leakey ve işçileri, sert akasya odununu oyacak kadar dayanıklı olan kendi torna tezgâhlarıyla bıçkılarını tasarlayıp yapıyorlar. Ayrıca bir ebe eğitimi programı ve kadın sağlığı girişimi başlattılar. Kendi kişisel bilim fuarında insana hevesli bir çocuk gibi rehberlik eden Philip, Demir Çağındaki yerleşimcilerin demir ocağı kurduğu yerde durup toprağı eşiyor. Philip yedi denemeden birinde başarılı olduğunu ve özgür eğitim gibisinin bulunmadığını söylüyor. Kimi insanlar hayatlarını para, statü, toplum veya Tanrı'ya hizmet etrafında kurar. Oysa onunkinin öğrenme odaklı olduğu görülüyor. Düzineleri bulan birtakım küçük projelerle uğraşmanın ana görev olduğu bu hayatta, küçük pratik bilgi kırıntıları her gün kullanılıyor. Bazıları bir konuda uzmanlaşır ve modern ekonomi bunu özendirir. Ama Afrika'nın ıssız yerlerinde de olsa, göçebe bir meraka sahip insanlar hâlâ var. Merhum Richard Holbrooke, soru odaklı bir hayat için gereken öğüdü verirdi: Bir şeyler hakkında bilgi sahibi ol. Dünyaya yalnızca şahane varlığını sunma. Sürekli bilgi topla ve çevrendekilere sun.
DAVID BROOKS