Dijital Haritalar Tarihi Olayları Yeniden Yaratıyor

Tarihte pek az muharebe Temmuz 1863'te gerçekleşen ve Amerikan İç Savaşı'nın dönüm noktası olan Gettysburg Savaşı'nın üç kanlı gününden daha fazla incelendi. Buna rağmen yinede cevaplanmayan sorular vardı. Sözgelimi General Robert E. Lee aslında ne görmüştü de, savaşın Konfederasyon Ordusu aleyhinde gelişen seyrini tersine çeviren emirleri verebilmişti? Artık tarihçiler cevap üretmekte faydalanabilecekleri yeni bir araca sahip. Yeni nesil dijital haritalar, uzamsal beşeri bilimler adı verilen bir akademik saha yaratmış durumda. Tarihçiler, edebiyat teorisyenleri, arkeologlar ve diğerleri, fiziki bir konumla (sözgelimi ABD'de Büyük Buhran sırasında harap olan Büyük Kuraklık bölgesi veya Shakespeare karakterlerinden Falstaff'ının içki âlemi yaptığı Londra'nın Eastcheap semtindeki tavernalar) bağlantılı bilgileri sergileyip analiz eden Coğrafi Enformasyon Sistemleri adlı yazılımı kullanıyor. Vermont'taki Middlebury Col lege'dan coğrafya uzmanı Anne Kelly Knowles, "Uzamsal bilgiyi haritalamak, tam anlamıyla görünmez olan modelleri ve bilgileri görebilmenizi sağlıyor" diye konuşuyor. Söz konusu sistem bir haritaya çeşitli kombinasyonlar dâhilinde eklenip çıkar t ı labi len katmanlar ilave ediyor. Aynı konum farenin bir tıkıyla çeşitli açılardan görülebiliyor. Bugün Gettysburg'u ziyaret edenler, Lee'nin muharebenin ikinci günü olan 2 Temmuz'da üslendiği Lutheryen papaz okulunun kubbesine tırmanabiliyor. Ya da ertesi gün Lee'nin meşhur Pickett's Taarruzu'nda açık çiftlik arazisinin dört bir köşesinden ölümüne ilerleyen binlerce adamını izlediği Papaz Okulu Sırtı'nda durabiliyor. Fakat on yıllar zarfında bir taş ocağı, bir su deposu ve farklı bitkilerle ağaçlar manzaraya eklenmiş; toprağın sürülmesi ve erozyon sonucunda yükseklikler değişmiş. Coğrafi Enformasyon Sistemleri (GIS) Knowles ve meslektaşlarına tarihi haritalardan, birliklerin mevzilenmeleri hakkındaki anlatımlardan ve eski yollar, çitler, binalar ve bitki örtüsüne dair tahminlerden yola çıkıp özgün savaş alanının dijital bir versiyonunu yeniden yaratma imkânı veriyor. Knowles, "Lee'nin ne gördüğünün cevabını bulmanın bildiğim tek yolu GIS'i kullanarak sahayı dijital olarak yeniden yaratmak ve ardından GIS programına, 'Dijital manzara üzerindeki belli bir konumdan ne görebiliyorsun ve ne göremiyorsun?' diye sormaktı" diyor. 19'uncu yüzyılda komutanlar esasen kendi gözlerine güveniyordu ve yükseklikteki küçük farklar stratejik açıdan önemliydi. "Lee, Little Round Tepesi'ne ikinci günde düzenlenen ünlü taarruz sırasında savaş alanının doğu tarafında toplanan kalabalık federal güçleri göremiyordu" diye anlatıyor Knowles. Benzer şekilde, Tuğgeneral James Longstreet, kısmen 2 Temmuz'da birliklerine Little Round Tepesi'ne doğrudan saldırmak yerine tespit edilmelerini önlemek için uzun bir karşı yürüyüş emri verdiği için Konfederasyon içinde yerden yere vurulmuştu. Fakat Little Top Tepesi'nin müdafaa edilmediğini görebilmesinin imkânı yoktu. Knowles şu anda Nazi Almanya'sının Avrupa'daki fetihlerine ve toplama kamplarına dair dijital bir harita üzerinde çalışıyor. Tarihçi Geoff Cunfer de Texas, New Mexico, Colorado, Oklahoma ve Kansas'ta kuraklıktan etkilenen 208 yerleşimin tamamından gelen verileri analiz ederek Amerika'da 1930'larda yaşanan Büyük Kuraklık'ın sebeplerini yeniden gözden geçiriyor. Cunfer, yıllık yağış miktarı raporları, sürülmemiş meralar, rüzgâr yönü, yağmursuz geçen dönemler, tarımsal istat ist ikler, tarihsel çalışmalar ve kum fırtınalarına dair önceki raporları kullanarak haritalar üzerinde işaretlenebilen veri dizgeleri oluşturdu. Cunfer kum fırtınalarının 19'uncu yüzyılda düzenli olarak yaşandığı ve topraklar sürülmeye başlamadan önce de bölgenin doğal bir parçası olduğu, fakat bunların "rapor edilmediği ve kayda geçirilmediği" sonucuna vardığını anlatıyor. Uzamsal beşeri bilimler üzerine bir kitap dizisinin editörlüğünü yapan Indiana Üniversitesi tarihçilerinden David Bodenhamer'e göre, akademisyenlerin "uzamsal dönüm noktası" dediği olgunun değeri, "Size yeni sorular sorma imkânı vermesinden kaynaklanıyor: Niye burada bir şeyler gelişti de başka yerlerde gelişmedi? O yer bağlamında bu gelişme bize ne anlatıyor?" şeklinde konuşuyor.