Amatörlerin Ölümcül Virüsler Yapabileceği Korkusu Artıyor

Ölümcül bir virüs yapmak ne kadar kolay? Geçenlerde iki grup araştırmacı, H5N1 kuş gribi virüsünü mutasyona uğratarak insanlar dâhil olmak üzere memelilere bulaşabilen bir türünü yarattı ve bir anda bu soru herkes tarafından sorulmaya başlandı. Dünya çapında aylar süren hararetli tartışmaların ardından, Şubat'ta Dünya Sağlık Örgütü'nün bir araya getirdiği bilim insanları, deney sonuçlarının yayınlanmasını tavsiye etti. Ve geçen ay ABD hükümetinin biyo-güvenlik danışmanları, elden geçirilmiş çalışmaların yayınlanmasını desteklediklerini söyledi. Çalışmaların yayınlanacak versiyonlarının biyoteröristlerin işine yaramayacağı sonucuna ulaştılar. Nature ve Science dergilerinin geçen sonbahardan beri ellerinde tuttukları bu çalışmaların tam olarak ne zaman yayımlanacağına dair bir açıklama yok. İki dergi, mümkün olduğunca çabuk yayınlamayı planladıklarını söylüyor. Ama yayınladıklarında, birilerinin mutasyona uğramış virüsü yeniden yaratması mümkün olacak mı? Bilim insanları, mutH5N1 diye bilinen mutasyon geçirmiş virüs konusunda, karmaşık meselelerin tümünde olduğu gibi keskin bir biçimde bölünmüş durumda. Biyo-teröristler ve tarikatlar zaten uzun süredir bir endişe kaynağı. Ancak meraklı amatörlerin de makalelere bakıp bu tür mutasyona uğramış virüs geliştirecekleri ve kazara da olsa serbest bırakabilecekleri korkusu var. S on 10 yılda kendi kendilerine genetik deneyler yapan amatör araştırmacıların sayısı giderek arttı. D.I.Y. (İngilizce 'kendi başına yapma'nın kısaltması) biyoloji hareketinin merkezlerinden biri, üye sayısı 2 bini geçen DIYbio.org adlı web sitesi. Geçenlerde Washington DC'de düzenlenen bir biyo-güvenl ik toplantısında konuşan Minnesota Üniversitesi'nden Michael T. Osterholm, "Garajlarında çalışan araştırmacıların meraklarını tatmin etmek için bu tür şeyler geliştirmeye çalışmaları ihtimali beni korkutuyor" dedi. New York'taki Albert Einstein Tıp Fakültesi'nden Doktor Arturo Casadevall de, başta mutasyona uğramış virüs çalışmalarının yayınlanmasına karşı çıkmış olan kurulun bir üyesi. Casadevall, "İnsanlar son derece yaratıcı canlılar" diyor. 'Kendi başına yap' biyologları ise bu korkuların çok abartılı olduğu görüşünde. New York'ta bir biyoteknoloji derneği olan Grenpace'in başkanı olan Moleküler Biyolog Ellen D. Jorgensen, "Sürekli tehlikelerden bahseden bilindik gruplardan artık usandım" diyor. Biyo-güvenlik toplantısında konuşan ve mutasyona uğramış virüslerden birini yapan Hollandalı grubun başındaki Ron Pouchier, deneyin b ir k ısmını a nlattı. Standart bir deneysel metot kullanan Pouchier, önce kuş gribi virüsünü, memelilerde yayılmasını sağlayacak mutasyonlara tabi tuttular. Virüsü gelinciklerinin gırtlağına enjekte edip hasta olmalarını beklediler. Sonra da virüsleri diğer gelinciklere naklettiler ve kendiliğinden hava yoluyla bir gelincikten diğerine bulaşabilen virüs türünü elde ettiler. Eğitimli virologların kendi başlarına mutH5N1 yapabilmesinin çeşitli yolları var. K amunun b ilgisine açık olan H5N1 genom zincirini alıp yeni mutasyonları içerecek şekilde yeniden yazabilir ve sonra yeni zinciri basitçe bir e-postaya kopyalayabilirler. Ardından bir DNA sentezi şirketi, grip genlerinin zararsız kesitlerini bakteri DNA'sına eklemlenmiş biçimde geri gönderir. Virolog da içinden viral kesitleri çıkarır, bunları yoğurur ve yeniden yapılandırılmış virüs genlerini hücrelere enjekte eder. Hücreler, bu şekilde mutH5N1 virüsleri üretmeye başlar. Eğitimli virologlar, daha basit bir yöntem kullanabilir. MutH5N1'in gerektirdiği mutasyonları bildiklerinden, genleri uyuşacak şekilde sıradan H5N1 virüslerini değiştirmeleri yeter. Virologlar, söz konusu deneylerle ilgili basına sızan az sayıdaki ayrıntıdan da mutH5N1'in nasıl yapılacağını çıkarabilir. Raporlara göre, Hollandalı grubun virüsünde sadece beş mutasyon vardı ve bunlar da muhtemelen virüslerin hücrelere girmesini sağlayan genlerdeydi. Virüslerin yeniden üreyebilmeleri için girdikleri hücrelere hastalık bulaştırmaları gerekir, zira kendi kendilerini kopyalayamazlar. DNA parçalarının kopyasını çıkarmak için gereken cihazlar eBay'de birkaç yüz dolara satılıyor. D.I.Y. biyologları, insanların kendilerine yönelttiği suçlamaları duyunca, güldüklerini söylüyor. DIYbio.org kurucularından Jason Bobe, "İnsanlar bize abartılı teknolojik beceriler mal ederken, etik değerlerimizi ciddiye almıyor" diyor. Washington DC'deki Woodrow Wilson Merkezi'nin kıdemli ortak araştırmacılarından olan ve bu hareketle özel olarak ilgilenen Todd Kuiken, bu tür amatör biyologların genelde hücrelere fosforlu yapmak gibi basit projelerle uğraştığını söylüyor. Virüs üretmek içinse çok daha pahalı donanım gerekiyor. Kuiken, "Bu, birinin bodrum katında yapabileceği bir şey değil" diyor. Amatörler ayrıca, virüs yetiştirmek için gereken tecrübe ve kapsamlı eğitimden de yoksun. Ancak MutH5N1 gibi belli bir virüs türünü yapmak son derece zor olsa da yeni kuş gribi virüsleri yapmak zor değil. New York'taki Stony Brook Üniversitesi'nden Virolog Steffen Mueller, "Çin'in bir yerlerinde çiftçiysen, yapabilirsin. Ne yaptığını bilmeden de bunu kendiliğinden yapabilirsin" diyor. Hasta tavukları dağ gelincikleriyle temas ettirmek yeterli olacaktır. Bazı uzmanlar virüsün ne kadar ölümcül olduğu değil, onu yenmek olduğunu söylüyor. 1918'e 50 milyon insanın ölümüne yol açan grip salgınına benzer küresel bir felaketi önlemenin ama hedef olması gerektiğini söylüyor. Louisvi l le Üniversitesi'nden Mikrobiyolog Ron Atlas, "Genel bir grip aşısı geliştirmek için acil bir programa ihtiyacımız var. Ancak bu şekilde 1918 benzeri bir vaka ihtimalini ortadan kaldırabiliriz" diyor.