Polonyalı Yahudiler Sanat Sahnesinde

VARŞOVA - Zuzanna Ziolkowska, Yahudi kökenli olduğunu yaklaşık on sene önce öğrendi. Annesi bir gün öğlen yemeği yerken laf arasında Ziolkowska'nın hiç görüşmediği babasının Yahudi olduğunu söyledi. Ziolkowska, biraz şaşırsa da genç bir kızken bile Yahudi tarihi ve edebiyatıyla ilgilendiğini ve bir yakınlık duyduğunu söylüyor. Bu konuşmanın ardından 30 yaşındaki sanatçı, eserlerinin çoğunda kimliğini ve Yahudi olmanın ne anlama geldiğini sorgulamaya başladı. Bu bahar Bielsko-Biala'daki belediyenin sergi salonunda bir karma sergiye katıldı. Galerinin bir kolonunu, İkinci Dünya Savaşı'nda yıkılan ve zamanında galerinin bulunduğu yerde olan kırmızı ve sarı renkli sinagogu temsil edecek şekilde, kırmızı ve sarıya boyadı. Ziolkowska, "Resim, gerçeklik algılarını ifade etmenin bir yoludur. Benim içinse, geçmişle yüzleşmenin bir yolu" diyor. Ziolkowska, günümüz Polonya'sında hem Polonyalı hem de Yahudi olma ikilemini yaşayan, sayıları git gide artan sanatçılardan biri. Yazarlar, senaristler, yönetmenler ve görsel sanatçı lar, Yahudi karşıtlığından Yahudi soykırımına, ailelerinin Komünist geçmişlerinden kimlik sorunlarına kadar pek çok konuya değiniyor. Lublin'de yaşayan yönetmen ve oyun yazarı Pawel Passini, "Polonya kültürünü Yahudi kültüründen ayrı düşünemezsiniz. Bence çoğu kişi bunun farkında. Asıl zor olan, bunu dile getirmek ve insanları bununla yüzleştirmek" diyor. Yahudi festivallerinde popüler hale gelen yöntemlerden biri de, geçmişe ait geleneksel Yahudi-Polonya kültürüne odaklanmanın ötesine geçip çağdaş sanat yaşamına vurgu yapıyor. Geçtiğimiz günlerde Krakow'daki yedi s inagogda b aşlayan 7 @Nite festivali, moda defilesinden sinagog mimarisiyle ilgili bir sergiye kadar pek çok öğe içeriyor. Varşova, yıl boyunca Yahudi ve Polonya kültürlerine yapılan katkıları gözler önüne seren festivallere (Yahudi Kitap Günleri ve Yahudi Motifleri Uluslararası Film Festivali gibi) ev sahipliği yapıyor. Krakow Yahudi Cemaati Merkezi'nin başındaki Jonathan Ornstein, "Pek çok açıdan Polonya'da Musevilik algısı 1939 yılından beri değişmedi. Çünkü bu, Yahudilerin önemli bir varlık gösterebildiği son tarihti. Bu algıya göre Yahudiler sadece klezmer müziği dinler, uzun sakalları vardır ve Yiddiş konuşurlar" diyor. İkinci Dünya Savaşı yüzünden üç milyonun üzerinde olan Polonya Yahudilerinin sayısı, 1950 yılında 45 bine düştü. Devlet, İsrail'deki Altı Gün Savaşı'na karşılık olarak Yahudi karşıtı politikalar benimseyince, 1968- 1969 yılları arasında 10 binden fazla Yahudi ülkeden göç etti ve Yahudilerin sayısı daha da azaldı. Polonya'da kalan Yahudi ler (tahminlere göre 10 bin ila 20 bin kişi) ya koyu birer Komünist oldu ya da Yahudi köklerini saklamayı tercih etti. Bu, sanatla uğraşan Polonyalı Yahudilerin soykırıma ya da genel olarak Yahudi geçmişlerine değinmekten çekinmesi anlamına geliyordu. Ancak 1970'lerden itibaren Polonyalılar, ülkenin Yahudi geçmişini ve kültürünü benimsemeye başladı ve 1980'lerden bu yana Yahudi kültürü Polonya'da git gide daha da popülerleşti. Sorbonne mezunu Mikolaj Lozinski, Yahudi olmanın ebeveynlerini, büyük anne ve babasını ve kendisini nasıl etkilediğini, yarı-biyografik romanı "Ksiazka"yı (Kitap) yazarken anladığını söylüyor. "Yahudi kökenli olmanın benim için ne kadar önemli olduğunu hissetmeye başladım. Bence bu, benim neslim için ebeveynlerimin nesline kıyasla çok daha kolay" diyor.