Mini Hidroelektrik Santralleri Nepal'in Kırsal Bölgelerini Kalkındırıyor

BAGLUNG, Nepa l - Nepal'in batısındaki ücra dağ köyü Rangkhani'de yaşayan aileler, on yıl öncesine dek karanlık çökünce gazyağı ve yağ lambaları kullanırdı. İletişim ve sağlık hizmetleri yetersizdi, iş bulmak zordu. Ama bir mini hidroelektrik projesi 2001'den beri, Rangkhani'ye ve komşu köylere elektrik üretmek için yakınlardaki Kalung Khola ırmağının sularından yararlanıyor. Yenilenebilir enerji uzmanı Bhupendra Shakya, "Doğa bize altyapı işlerini güçleştiren zorlu bir arazi vermiş" diyor. Nepal hükümeti, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı ve Dünya Bankası'nca yürütülen Kırsala Yönelik Geçimlik Yenilenebilir Enerji projesinde çalışan Shakya, "Ama arazi hidroelektriğe uygun" diye ekliyor. Dünya Bankası'nın tahminlerine göre bu tür projeler sayesinde 83 bin megavat elektrik sağlayabilecek durumdaki Nepal'in ırmakları, dünyanın kullanılmayan en büyük hidroelektrik kaynakları arasında. Nepal Mini Hidroelektrik Geliştirme Birliği'nin tahminine göre, 1970'lerden bu yana Nepal'de toplam 18 bin kilovat elektrik üreten 2 bin 200 mini hidroelektrik santrali inşa edildi. Bunların finansmanı Nepal hükümeti, BM Kalkınma Programı, Dünya Bankası ve Norveç ile Danimarka'nın uluslararası yardım örgütleri Norad ve Danida tarafından sağlanıyor. Planlaması ve inşası 2,6 milyon rupiye (29 bin dolar) mal olan Rangkhani'deki mini santral, bin kişiye 26 kilovat elektrik üretiyor. Baraj kurmadan, doğrudan ırmaktan yönlendirilen su ile çalışan ve hiçbir yeri su altında bırakmayan santral, sera gazı salınımı yapmıyor. Su, jeneratörün türbinlerini döndürdükten sonra tekrar ırmağa veriliyor. Mini hidroelektrik santralleri 100 kilovattan az elektrik üretiyor. Küçük bir geleneksel hidroelektrik santrali yaklaşık 10 megavat, yani en büyük mini santralden 100 kat fazla elektrik üretir. Çin'deki Üç Boğaz Barajı gibi büyük bir santral ise 22 bin 500 megavat elektrik üretir. Rangkhani'deki mini santralde, Kalung Khola ırmağının suları tepelik bir araziye inşa edilen beton ve taş kanallara yönlendirildikten sonra, boruyla aşağıdaki jeneratöre gönderildi. İletim hatları elektriği buradan köye taşıyor. Uzmanlara göre büyük hidroelektrik projeleriyle gelen baraj inşası, su basması ve toplulukların yerlerinden edilmesi gibi durumlardan farklı olarak, iyi planlanan mini santraller çevreye çok az zarar verir. Elektrik beraberinde büyük değişimler getirdi. Tahılı artık elle öğütmeyen 33 yaşındaki üç çocuk annesi Tul Kumari Sharma, şimdi küçük bir elektrikli değirmen işletiyor. Sharma sevinçle, "Elektrik olunca hayat 'cennet gibi'" diyor. Rangkhani'de elektriğin kilovatsaat fiyatı 80 sent. Ortalama bir hane, ayda 12 kilovatsaat elektrik kullanıyor. Yeni iş fırsatlarıyla artan gelir, insanların bu parayı ödeyebilmesini sağladı. Rangkhani'de şimdi küçük tahıl değirmenleri, dükkânlar, bıçkıhaneler ve restoranlar var. Cep telefonları için baz istasyonları kuruldu. Nepal'de elektriğin yüzde 90'ı hidroelektrik santrallerinden sağlanıyor. Ama Katmandu merkezli kalkınma örgütü Kırsal Teknoloji Merkezi'ne göre elektrik, ülkedeki toplam enerji tüketiminin sadece yüzde 2'sini oluşturuyor. Nepal'de canlı bir turizm sektörü ve modern şehirler olsa da, nüfusun yüzde 84'ü kırsal bölgelerde yaşıyor. Ülkede tüketilen toplam enerjinin yüzde 86'sı, biyokütle yakılarak sağlanıyor. Ancak biyokütle yakmanın yarattığı kirlilik gittikçe artıyor. Halkın sadece yüzde 56 kadarı elektrik kullanıyor. Nepal'de 1996-2010 arasındaki iç savaş sırasında elektrik santrali ve diğer altyapı yatırımları durdu. Son yıllarda Katmandu'da bile 14 saatlik elektrik kesintileri yaygınlaştı. Öte yandan, ülkedeki enerji tüketimi artıyor. 2010-2011 döneminde talep, bir önceki yıla göre yüzde 10 arttı. Ücra köylerin ulusal elektrik şebekesine bağlanması on yıllar alabilir. Mini hidroelektrik santralleri bu boşluğu doldurabilir. Rangkhani'deki köylüler, geçen yıl kurulan ve yakındaki beş mini santrale bağlanan bir mini şebeke sayesinde daha da güvenli hale gelen kesintisiz elektriğe kavuştu. Nepal'de mini hidroelektrik santrali kurmak, fizibilite çalışmasından kurulum aşamasına dek yaklaşık 21 ayı buluyor. Bazı sorunlar da yaşanıyor: santral görevlileri çok talep gören eğitimin ve birkaç aylık iş tecrübesinin ardından, daha yüksek maaş veren Ortadoğu'daki Körfez ülkelerine gidiyor. Finansman bulmak da zor olabiliyor. Maliyetin yüzde 60 kadarını hükümet, yüzde 20'sini de gönüllü olarak çalışan yöre halkı karşılıyor. Kalan yüzde 20'lik kısım için genelde kredi alınıyor. Nepal bankaları kredi vermeye isteksiz. Ama Alman yardım örgütü GIZ ve diğer küresel örgütlerce karşılanan fonlar, aradaki farkı kapatmaya yardımcı oluyor. Baglung'un 65 kilometre uzağındaki Dagatundada köyünde beş yıl önce açılan 75 kilovatlık mini santral, yaklaşık 4 bin kişiye elektrik sağlıyor. Elektrik gelince, küçük bir klinik genişletilmiş. Ufak bir atölyedeki makineler, şehirde satılan sabunlar üretiyor. 40 vatlık bir FM radyo istasyonu, 100 bine yakın kişiye haber ve müzik yayını yapıyor. ABD'li Winrock International örgütü, Tribhuvan Ortaokulu'na 15 yeni dizüstü bilgisayar almış. Elektrikten önce öğrencilerin sadece yarısı lise final sınavlarını geçerken, şimdi bu oran yüzde 80'e çıktı. Geçen yıl burada bir tavuk çiftliği açan ve şu anda bin pilici olan 26 yaşındaki eski Maocu gerilla Ram Bahadro Kunwar, ilk piliçlerini satınca yaklaşık bin dolar kazanmış. Gerillalık yaparken sadece "ülkeyi değiştirmeyi" düşünürmüş. Ama elektrikle birlikte, değişim onun hayal ettiğinden farklı bir biçimde yaşanıyor.