Buz Çağında Seramik Sanatçılığı

Biz onları en çok yaptıkları taş aletler ve cesurca çıktıkları mamut avlarıyla tanırız. Ama Hırvatistan'da yapılan yeni keşifler işaret ediyor ki, buz çağı insanları düşünülenden daha fazla sanat meraklısıydı. Adriyatik sahili açıklarındaki bir adanın Vela Spila mağarasından çıkarılan pişmiş kilden 36 kırık parça, seramik sanatındaki en erken eserlerin bugüne dek bulunan ikinci en büyük koleksiyonunu oluşturuyor. 15 ila 17 bin yaşındalar. Dolayısıyla buz örtüsünün yayılışının durmasının ardından seramik sanatıyla uğraşıldığının Avrupa'daki ilk kanıtı niteliğindeler. En eski ve en büyük koleksiyon ise Çek Cumhuriyeti'nde çıkarıldı. Yaklaşık 30 bin yaşında ve en çok Dolni Vestonice Venüs'ü olarak anılan şişman kadın heykelciğiyle tanınır. Çanak çömlek yapımı10 bin yıl kadar önce, buz örtüsünün çekilmesi ve ilk insanların çiftçilik için şehirler kurmaya başlamasının ardından patlama yapmıştı. Bu patlama öncesi dönemden kalan son derece az sayıda seramik eser var. Bu durum, gezgin olan buz çağı dönemi insanların seramik sanatına pek meraklı olmadığı inancına neden olmuştu. Ancak geçenlerde PLoS One dergisinde Hırvatistan'daki koleksiyonu betimleyen bir makalesi yayınlanan Cambridge Üniversitesi arkeologlarından Rebecca Farbstein, seramiklerin hiç de nadir eserler olmadığını söylüyor. "Seramik teknolojisi tarihi, bizim başta düşündüğümüzden daha uzun ve çok daha çeşitlilik arz ediyor" diyor. Hırvatça büyük mağara anlamına gelen Vela Spila'nın en canlı gibi görünen parçası, muhtemelen at ya da geyik olan bir hayvan heykelciği. Oysa 2001'de bu parçayı çıkaran ekip, kimlik tanımlamasını yapmadan çantaya tıkıvermiş. Farbstein, "Paleolitik çağda seramik bulmayı kimse beklemediği için, buna fazla önem atfetmemişler" diye açıklıyor. Beş yıl sonra biri çantaya bakıp bu bu figürün ne olduğunu fark ediyor. O yıl bilim insanları daha fazla kazı yapmak için mağaraya geri dönüp diğer 35 seramik parçasını buluyor. Illinois Üniversitesi'nden Arkeoloji Profesörü Olga Soffer, Çek seramikleri üzerinde yaptığı çalışmalara dayanarak, insanlık tarihinde büyük ve karmaşık bir teknolojik ilerlemeye tekabül eden seramik eserlerin, faydadan çok sanat için icat edildiğini söylüyor. Dolayısıyla bu, ilk insanların zihninin nasıl işlediğine dair modern anlayışa yeni bir boyut katıyor: Daha çok metafor, daha az kan. Sof fer, "Hayat ları taş uçlu mızraklardan ibaret değildi. Bu, bizi Hemingway tarzı maço erkek düşüncelerinden uzaklaştırıyor" diyor. Farbstein, Vela Spila bulgularıyla ilgili analizlerinden, mağara sakinlerinin Çek koleksiyonunun yaratılmasından 10 bin yıl sonra, kendi seramik sanatlarını bağımsızca geliştirdiği sonucunu çıkardığını söylüyor. Kazı bulgularında göre, mağaradaki seramik yapma sanatı 2 bin 500 yıl boyunca devam etti. Sonra ise 8 bin yıllık bir kesinti var. Aynı buz çağından kalma civardaki birkaç yerleşkede ise seramik bulunmadı. Çek ve Hırvat seramikleri arasındaki benzerlikler dikkat çekiyor. Her ikisinde de kol ve bacak çiftleri, sanki zamkla yapıştırılmış gibi, tek uzantı oluşturacak şekilde birbirine tutturulmuş. Cevaplanamamış sorulardan biri ise bu seramik eserlerin amacı. İnsanlar bunları yanlarında mı taşıyordu? Uğur getirmesi için mi yaptılar?