Antikalar Ülkelerine Dönerken

Aıdone, Sicilya - Nefes kesici Persephone heykelinin Aidone kentinin dışında, eski Yunan kenti Morgantina harabeleri arasında 1970'lerin sonunda veya 1980'lerin başında bulunduğuna inanılıyor. Milattan önce yaklaşık 425 yılına ait olan iki metre uzunluğundaki heykel dünyanın en tartışılan sanat çalışmalarından biri haline geldi. Heykelin Sicilya'dan J. Paul Getty Müzesi'ne(Kaliforniya) ve sonra nihayet tekrar Sicilya'ya yaptığı yolculuk, sanatı asıl sahibine iade etme noktasında tüm dünya için önemli bir örnek teşkil ediyor. Son yıllarda Amerika ve Avrupa'daki müzeler eserleri ait oldukları ülkelere iade etmeye başladı. Dikkatler daha çok iade etme eylemine verilirken, New York Times iade sonrasında nelerin olup bittiğine baktı. Bazı eserlerin meydana getirildikleri ülkelerde tekrar sergilenmesi büyük ilgi toplarken, bazıları da iyi niyetli bir ihmalin kurbanı oluyor. Bazı iade vakaları geçmişte kalan ihtişamı geri kazanmaktan ziyade eserin dünya sahnesinde ait olduğu mekânı doğrulamak noktasında ülkeler tarafından gösterilen bir çaba olarak algılanıyor. Peru Kültür Bakanı Yardımcısı Luis Jaime Castillo Butters, "Eğer bizden mirasımızı alırsanız, dünyanın öbür ucuna kadar gideriz. Peru bu işi gerçekten ciddiye alıyor" açıklamasında bulundu. Yıllar süren sert müzakerelerden sonra 2012 yılında Connecticut'taki Yale Peabody Ulusal Tarih Müzesi, yüzyıl önce kaşif Hiram Bingham III tarafından gün yüzüne çıkartılan binlerce eseri Peru'ya iade etti. Castillo, "Daha önce gücün simgesi olan şey, şimdi zayıflığın simgesidir. Biz, eserlerimizi bizden alanlardan daha erdemli bir pozisyondayız. Eserlerimizi geri istiyoruz çünkü onlar buraya aitler, çünkü burada meydana getirildiler" diyor. İade edilen eserler (seramikler, aletler, mücevherler, insan ve hayvan kemikleri dahil) şimdi Machu Pichu'ya en yakın şehir olan Cuzco'daki bir müzede sergileniyor. Yale Üniversitesi Arkeolojik Çalışmalar Konseyi Başkanı ve Peabody Müzesi eski küratörü Richard Burger, "Bana kalırsa Yale Müzesinin durumu birçok açıdan iyi bir örnek çünkü olay diplomatik olarak çözüldü, yasal kararlar vasıtasıyla değil" diyor. Bu örnek, aynı zamanda Peru'nun İsveç kenti Gothenburg'da bulunan Paracas dokumaları koleksiyonu da dahil dünyanın dört bir yanındaki eserlerini geri istemesinin de yolunu açtı. Ender vakalarda, koleksiyoncunun çalınmış olduğunu bildiği halde eseri kırılmalardan ve diğer hasarlardan koruma maksatlı satın alması durumunda iade kararı düzenleniyor. Bu durum 1985 yılında gerçekleşti. Sanat koleksiyoncusu Dominique de Menil, Güney Kıbrıs Rum Ortodoks Kilisesi ve hükümet yetkilileri, çalınmış olduğunu açıkladıktan sonra bir sanat tüccarından 13.yüzyıla ait Bizans freskleri satın aldı. Bu freskler KKTC'de bulunan St. Euphemianos kilisesinin kubbe ve yarım kubbesinden çalınmıştı. De Menil freskleri Kıbrıs'a 20 yıl içinde iade etme sözü verdi. Houston'daki Menil Collection, fresklerin yıllar süren restorasyonu için ödenek sağladı. Rothko Şapelinin yanında sade bir alan inşa etti ve freskleri 1998'de sergilenmek üzere buraya yerleştirdi. Müze Güney Kıbrıs'ın anlaşmanın süresini uzatacağını ve eserleri sergilemeye devam edeceğini umuyordu. Ancak 2012 yılında Güney Kıbrıs eserlerin iadesini istedi ve Menil Collection da sözünde durdu. Menil Collection yöneticisi Josef Helfenstein, "Tabi ki üzüldük ama nihayetinde gurur da duyduk çünkü ahlaki açıdan olması gereken kesinlikle buydu" diyor. Bizans müzesi yöneticisi John Eliades'in belirttiğine göre "şapele geri konulacakları güne kadar" freskler şimdilik Güney Kıbrıs'ın en çok ziyaret edilen ikinci müzesi olan Başpiskopos Makarios III Vakfı Bizans Müzesi ve Galerisi'nde(Nicosia) sergilenecek. Bu da pek kolay olmayabilir. Meni l Col leciton gibi çoğu Batılı müze, özellikle asıl ülkelerinden şüpheli durumlar altında ayrılmış oldukları tespit edildiyse, eserleri iade etmenin etik bir durum olduğunu biliyor; tıpkı Morgantina tanrıçası vakasında olduğu gibi. Bu heykeli 1988 yılında 18 milyon dolara satın alan The Getty, İtalyan savcıların eserin çalıntı olduğunu tespit etmesinin ardından 2011 yılında İtalya'ya iade etti. Fakat bazıları belli müzelerin iade ettikleri hazinelerin korunması veya eserleri ulaşılabilir kı lma noktasında alt yapılarının olup olmadığını sorguluyor. Eleştirmenler ise bu tür soruların yeni bir sömürgeci tutuma işaret ettiğini düşünüyor. Morgantina tanrıçası şimdi Aidone arkeoloji müzesinde sergileniyor. Buradaki fikir İtalya'nın hazinelerini tüm ülkeye yaymak ve ziyaretçilerin eserleri çıkarıldıkları yani ait oldukları yerde görmelerini sağlamak idi. Heykel şimdi müzedeki metal standın üzerinde sergileniyor. Aidone, Sicilya'nın en fakir şehri Enna'da yer alıyor. Toplu taşıma yolların zaman zaman kapalı olmasından ötürü güvenilir değil. The Getty Villa'yı ziyaret eden 400 bin kişiyle kıyaslandığında geçtiğimiz yıl 30,767 kişi müzeyi ziyaret etti ve heykel bir önceki yıl Getty Villa'da idi. Sonbahardan bu yana Aidone Müzesi'nin yöneticiliğini yapan arkeolog Laura Maniscalco, herkesi kapsayan kamu bütçesi kesintilerinin; idamesi, korunması ve tanıtımı için müzeye pek az kaynak bıraktığını söylüyor. Miladii kinci yüzyıla ait olan ve yarısı Boston Güzel Sanatlar Müzesinde bulunan "Weary Herakles"(Yorgun Herkül) heykeli İstanbul'un yaklaşık 800 km uzağında bulunan Antalya'daki bir müzede sergileniyor. Boston Müzesi, uzmanların heykelin Türkiye'nin güneyindeki Perge'de 1980 yılında kazılarak çıkarılan ve Antalya'daki bir arkeoloji müzesinde hali hazırda sergilenmekte olan alt kısmının kendilerinde bulunan gövde ile eşleştiğini belirlemesinden ardından gövdeyi 2011'de iade etmeyi kararlaştırdı. Başbakan Tayyip Erdoğan, fevkalade b ir m üzik e şliğinde heykelin gövdesini Türkiye'ye bizzat kendi hükümet uçağı ile getirdi. Bazı iade olayları ise eski Yunan ressamı Euphronios tarafından yapılan Euphronios vazosunda olduğu gibi çekişmeli. 1971 yılında illegal kazılar esnasında Roma'nın kuzeyinde yer alan Cerveteri'deki bir Etrüsk mezarında bulunan vazo, 1972'de New York'taki Metropolitan Sanat Müzesi tarafından bir sanat eseri tüccarından satın alındı. Yıllardır da orada sergileniyordu. Yıllar süren görüşmeler sonrasında 2006'da, Metropolitan Müzesi vazoyu ve İtalya'ya ait 21 eseri iade etme kararı aldı. İtalya ise yüzlerce birinci sınıf sanat eserinin uluslararası piyasada satışa sunulmak üzere İtalya'nın dışına çıkarılmasına yardım eden yağmacılara ciddi bir ders veren bu gelişmeyi kutladı. Euphronios vazosu bugün Roma'nın Villa Borghese Parkında bulunan Ulusal Etrüsk Müzesinde bir camekân içinde sergileniyor. Okul grupları vazoyu görmek için gelse de sıradan bir öğleden sonra müzedeki ziyaretçi sayısı pek azdı. Eski Yunan sanatının en iyi örneklerinden biri olarak addedilen vazonun üzerinde Merkür, Truva savaşında Patroclus tarafından öldürüldükten sonra gömülmek üzere anavatanına götürülen Zeus'un oğlu yaralı savaşçı Sarpedon'un bedenini taşıyan uyku Tanrısı Hipnoz ve ölüm tanrısı Thanatos'un tasvirleri bulunuyor.
RACHEL DONADIO